Giai thoại về một câu ca

TRẦN XUÂN TOÀN Bình Định xưa là nơi đất lành chim đậu. Chuyện cách đây hơn 4 thế kỷ, có một người con nhà ca kỹ "xướng ca vô loại" ở đất làng Hoa Trai, huyện Ngọc Sơn, tỉnh Thanh Hóa, nổi tiếng thông minh và hiếu học, vì luật lệ hà khắc của chúa Trịnh không cho phép con nhà xướng ca ứng thí khoa trường
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giai thoại về một câu caGiai thoại về một câu ca TRẦN XUÂN TOÀNBình Định xưa là nơi đất lành chim đậu. Chuyện cách đây hơn 4 thế kỷ, có mộtngười con nhà ca kỹ xướng ca vô loại ở đất làng Hoa Trai, huyện Ngọc Sơn, tỉnhThanh Hóa, nổi tiếng thông minh và hiếu học, vì luật lệ hà khắc của chúa Trịnhkhông cho phép con nhà xướng ca ứng thí khoa trường, đã quyết chí tìm đường lậpthân ở xứ Đàng Trong. Sách Trịnh - Nguyễn diễn chí do Bảng trung hầu NguyễnKhoa Chiêm (1659-1763) soạn có viết việc này: ... bẩm tính thông minh, sáng trí,thông hiểu sự tích cổ kim, các sách ngũ kinh, chư sử, Kinh Thư không sách nào làkhông đọc và khi không được dự thi ngày đêm suy nghĩ để tìm phương kế lậpthân, anh em họ hàng đều không hay biết. Con người chí lớn đó là Đào Duy Từ(1572-1634). Vào xứ Đàng Trong, ở đất Bình Định, ông chính thức cộng tác vớichúa Nguyễn từ năm 1627 đến năm 1634. Với một năng lực lớn, văn võ song toàn,tài cao đức rộng, Đào Duy Từ đã giữ một vai trò lớn trong buổi đầu khai nghiệpcủa nhà Nguyễn Đàng Trong.Ở làng Tùng Châu, phủ Hoài Nhân (Hoài Nhơn ngày nay) tỉnh Bình Định, ĐàoDuy Từ được các thân hào nhân sĩ nhìn nhận. Quan Khám lý Cống quận công TrầnĐức Hòa, nhân vật có tên tuổi lúc bấy giờ và là em kết nghĩa với Sãi Vương,thương yêu gả con gái cho và tiến cử lên Sãi Vương, được Vương mến phục vàtrọng dụng. Nhớ lại buổi đầu dừng chân ở đất này, sách trên có chép: Một hômDuy Từ đi qua phủ Hoài Nhân. Nơi đây địa hình phong phú tươi đẹp, phong tụchào hiệp, Duy Từ quyết chí ở lại đây tìm chỗ nương thân trong thôn ấp, chịu làmđầy tớ nhà người để tìm kế lập thân. Nhưng Duy Từ vẫn chưa tìm được nơi vừa ý,đành phải dừng chân ở quán nước nghỉ ngơi...Một kẻ chăn trâu ở mướn mà luận bàn với các ông nho học ở làng về lẽ nho quântử, nho tiểu nhân và kẻ chăn trâu anh hùng, kẻ chăn trâu tôi tớ... thì đâu phải là kẻbình thường trong thiên hạ.Chuyện Đào Duy Từ rời bỏ quê hương ở Đàng Ngoài chạy vào Đàng Trong theoChúa Nguyễn gắn liền với giai thoại một câu ca nói về mối quan hệ giữa một ChúaTrịnh ở Đàng Ngoài với Đào Duy Từ ở Đàng Trong thời Trịnh - Nguyễn phântranh.Giai thoại kể rằng: Sau khi Đào Duy Từ bỏ vào Đàng Trong theo Chúa Nguyễn,Trịnh Tráng sai người đưa thư và lễ vật vào Nam chiêu dụ Đào ra Bắc với mình.Đào không ra và gửi cho Chúa Trịnh bài thơ sau: Ba đồng một mớ trầu cay Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không Bây giờ em đã có chồng Như chim vào lồng như cá cắn câu Cá cắn câu biết đâu mà gỡ Chim vào lồng biết thủa nào ra?Trịnh Tráng lại tiếp tục cho người vào gặp Đào Duy Từ một lần nữa. Ông vẫnkhông ra và gửi tiếp cho Chúa Trịnh hai câu sau : Có lòng xin tạ ơn long Đừng đi lại nữa mà chồng em ghen.Trịnh Tráng tức giận bèn làm mấy câu hát nhắn với Đào: Có ai về tới Đàng Trong Nhắn nhe bố đỏ liệu trông đường về Mải tham lợi, bỏ quê quán tổ Đất nước người, dù có như không...Giai thoại là thế chẳng biết hư thực thế nào. Phải đâu Đào mải tham lợi, bỏ quêquán tổ mà chỉ vì Bình Định là nơi đất lành thì chim đến đậu, nơi đãi sĩ chiêuhiền, dưỡng nuôi bao tài năng văn hóa, văn học cho dân, cho nước. Câu ca bây giờđược giảng dạy ở nhà trường phổ thông lớp mười: Trèo lên cây bưởi hái hoa Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc Em có chồng rồi, anh tiếc lắm thay! - Ba đồng một mớ trầu cay Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không? Bây giờ em đã có chồng Như chim vào lồng như cá cắn câu Cá cắn câu biết đâu mà gỡ Chim vào lồng biết thủa nào ra?Câu ca đã một thời gắn liền với mảnh đất vốn trọng sĩ, đãi hiền có bề dày văn hóalịch lãm và thượng võ là Bình Định.Đình Lạc Giao Đào Duy Từ, Thần Hoàng đình Lạc GiaoĐình Lạc Giao ở thành phố Buôn Ma Thuột hình thành năm 1928, là đình làngđầu tiên của những người Việt (Kinh) từ đồng bằng lên đây lập nghiệp. Là nơithờ Thần Hoàng (còn gọi là Thành Hoàng), là người có công lập làng. Đình cũnglà nơi diễn ra các sinh hoạt tập tục có tính cộng đồng, cũng là nơi tôn thờ các anhhùng đã có công lớn trong việc bảo vệ, xây dựng làng.Năm 1932, Vua Bảo Đại đã ban sắc tứ phong cho Đào Duy Từ là Thần Hoàngcủa đình Lạc Giao. Nhân vật được sắc phong Thần Hoàng là một danh nhân vănhoá, một tài năng lớn trong nhiều lĩnh vực: Chính trị, quân sự, kinh tế, văn hoá …đặc biệt ông ...