Giáo trình Bệnh cây đại cương: Phần 2 - GS.TS. Vũ Triệu Mân

Giáo trình Bệnh cây đại cương: Phần 2 trình bày các nội dung sau: vi khuẩn gây bệnh cây, virus gây bệnh cây, phytoplasma gây bệnh cây, viroide gây bệnh cây, tuyến trùng gây bệnh cây, protozoa gây bệnh cây, thực vật thượng đẳng gây bệnh cây.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Bệnh cây đại cương: Phần 2 - GS.TS. Vũ Triệu Mân Ch−¬ng VII Virus g©y bÖnh c©y I. LÞch sö nghiªn cøu bÖnh virus h¹i thùc vËt * Sù ph¸t hiÖn ra virus h¹i thùc vËt A. Mayer (1886) ®? ph¸t hiÖn sù l©y lan cña bÖnh kh¶m thuèc l¸ nh−ng «ng coi ®ã lµ mét bÖnh vi khuÈn D.Ivanopski (1892) sau khi ph¸t hiÖn bÖnh «ng cho r»ng ®ã lµ mét chÊt ®éc. M?i tíi M.Bayerinck (1898) míi x¸c ®Þnh virus lµ mét nguyªn nh©n g©y bÖnh míi nhá bÐ h¬n vi khuÈn. C¸c c«ng tr×nh cña A.Mayer, D.Ivanopski, M.Bayerinck vµ sau nµy lµ cña Loeffler, Frosch, 1898 ®? më ®Çu cho m«n virus häc ë thùc vËt vµ sau nµy lµ c¶ m«n virus häc ë ®éng vËt vµ ng−êi ph¸t triÓn vµ trë thµnh mét ngµnh khoa häc lín hiÖn nay trong sinh häc hiÖn ®¹i cña thÕ giíi. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu virus tiÕp sau ®? dÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c virus h¹i thùc vËt. Virus (TMV) lÇn ®Çu ®? ®−îc quan s¸t thÊy vµo n¨m 1931 – 1939 trªn kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ®Çu tiªn. Tõ ®ã viÖc nghiªn cøu h×nh th¸i häc virus ®? ®−îc ph¸t triÓn nhanh chãng ng−êi ta ph¸t hiÖn ra h×nh th¸i nhiÒu virus. Ph−¬ng ph¸p huyÕt thanh ®−îc sö dông trong nh÷ng n¨m 30 ®? t¹o chuyÓn biÕn lín trong nghiªn cøu virus. Tuy vËy, sau nhiÒu n¨m sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p quan s¸t huyÕt thanh th«ng th−êng kh«ng cã hiÖu qu¶ cao, ph−¬ng ph¸p Latex còng kh«ng kh¾c phôc ®−îc. N¨m 1977, Clark vµ Adams lÇn ®Çu tiªn ®? ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p ELISA ®Ó chÈn ®o¸n c¸c c©y bÖnh virus – ph−¬ng ph¸p nµy ®? thu ®−îc kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan. §Õn n¨m 1982 ng−êi ta ®? sö dông ph−¬ng ph¸p DNA probe vµ ph−¬ng ph¸p PCR (Polymeraza chain reaction). Ph−¬ng ph¸p nµy gióp viÖc chÈn ®o¸n virus thùc vËt chÝnh x¸c vµ nhanh chãng trong tr−êng hîp c©y chØ cã triÖu chøng bÖnh rÊt nhÑ hay bÖnh hoµn toµn ë d¹ng Èn còng cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc. C¸c tiÕn bé trªn ®©y còng ®? ®−îc øng dông nghiªn cøu t¹o c©y s¹ch, t¹o gièng chèng bÖnh. Ng−êi ta sö dông gen ho¸ m? vá protein cña virus ®Ó g©y miÔn dÞch vµ ph−¬ng ph¸p Cross protection (b¶o vÖ chÐo) ®? ®−îc øng dông cã hiÖu qu¶. Ngµy nay, víi c¸c ®ãng gãp cña Frankin, M.V.H. Van Regenmortel, C.M. Fauquet, D.H.L. Bishop vµ nhiÒu t¸c gi¶ trong viÖc ph©n lo¹i virus vµ nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu sinh lý, sinh ho¸, h×nh th¸i, sinh th¸i häc, m«n virus häc ®? trë thµnh m«n khoa häc hiÖn ®¹i vµ ph¸t triÓn, t×m ra nhiÒu quy luËt vÒ sinh häc míi. II. Nh÷ng thiÖt h¹i cña bÖnh virus ë thùc vËt. 2.1. Nh÷ng thiÖt h¹i chung cña bÖnh virus thùc vËt BÖnh virus thùc vËt g©y thiÖt h¹i lín nhÊt kh«ng ph¶i lµ cho c©y trång bÞ chÕt nhanh Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 105 chãng mµ chÝnh lµ chóng lµm cho c©y bÞ tho¸i ho¸, gi¶m søc sèng, dÇn tµn lôi. ë c©y l©u n¨m mét sè virus sau khi g©y bÖnh nÆng trong mïa khi cã thêi tiÕt vµ nhiÖt ®é «n hoµ, nh−ng khi nhiÖt ®é thÊp hay qu¸ cao th−êng g©y nªn hiÖn t−îng mÊt triÖu chøng (latent periode) lµm cho ng−êi s¶n xuÊt bÞ nhÇm lÉn, kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc c©y bÞ bÖnh vµ møc nguy hiÓm cña bÖnh, chØ ®Õn lóc nµo ®ã c©y kh«ng cßn kh¶ n¨ng phôc håi theo chu kú bÖnh n÷a, c©y hoµn toµn tµn lôi, khi ®ã míi biÕt th× ®? qu¸ muén. Virus còng cã thÓ g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ vµ nhanh chãng ngay trong vô trång cña c¸c c©y th−êng n¨m nh− virus g©y bÖnh lóa vµng lôi bÖnh vµng l¸ lóa, bÖnh xo¨n l¸ cµ chua, bÖnh virus khoai t©y, bÖnh kh¶m säc l¸ hµnh t©y. BÖnh virus h¹i lóa, virus h¹i s¾n ®? tõng huû diÖt hµng chôc v¹n ha ë ch©u ¸ vµ ch©u Phi trong mét thêi gian ng¾n ch−a tíi 30 ngµy tõ mét c¸nh ®ång xanh t−¬i trë thµnh vµng óa, chÕt lôi. ThiÖt h¹i quan träng thø hai cña virus lµ ¶nh h−ëng cña bÖnh tíi phÈm chÊt cña c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp: h¹t lóa bÞ bÖnh vµng lôi th−êng bÞ lÐp kh«ng cho thu ho¹ch, trong tr−êng hîp ®−îc thu ho¹ch h¹t th−êng rÊt nhá vµ h¹t g¹o bÞ ®en, khi ¨n cã vÞ ®¾ng. Khoai t©y bÞ virus g©y h¹i lµm cho c©y c»n cçi, l¸ kh¶m loang læ, cñ khoai nhá, hµm l−îng tinh bét vµ c¸c chÊt dinh d−ìng ®Òu thÊp. Cã tr−êng hîp bÖnh do mét chñng ®Æc biÖt cña virus lµm vá qu¶, cñ cã vÕt loÐt, bÈn gi¶m gi¸ trÞ th−¬ng phÈm, nh− khi khoai t©y bÞ nhiÔm mét chñng virus Y. ë cµ chua bÞ xo¨n l¸ qu¶ bÐ, mói kh« vµ hoa rông; n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt ®Òu rÊt thÊp. Virus Tristeza h¹i ë c©y cam ngät rÊt nÆng trªn vïng bê biÓn §Þa trung H¶i, Trung Mü, §«ng Nam ¸… lµm cho qu¶ cam chÝn Ðp vµ rông sím, qu¶ cßn non ®? óa vµng vá, n−íc cam nh¹t kh«ng mïi, vÞ. BÖnh virus cßn nguy hiÓm ë chç: virus ký sinh b¾t buéc trong tÕ bµo c©y ký chñ v× vËy khi tÕ bµo bÞ huû ho¹i, chÕt, virus míi bÞ mÊt ho¹t tÝnh. Khi tÕ bµo non ph¸t triÓn m¹nh, virus còng ph¸t triÓn m¹nh, t¹o ra nh÷ng triÖu chøng rÊt ®iÓn h×nh trªn c©y non hay bé phËn non cña mét c©y. ChÝnh v× vËy khi nh©n gièng v« tÝnh b»ng invitro, virus cã kh¶ n¨ng l©y lan rÊt lín trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc vµ c¸c vïng trång trät c«ng nghÖ cao. §èi víi nh÷ng c©y trång nh©n gièng v« tÝnh nh− cam, quýt, khoai t©y, khoai lang, s¾n nh©n b»ng nu«i cÊy m«, chiÕt, ghÐp… virus lµ nguy c¬ huû diÖt rÊt lín ®èi víi nhiÒu loµi c©y trång. Chóng khã ph¸t hiÖn vµ khã lo¹i trõ. ChÝnh v× vËy, chóng trë thµnh mét kÎ thï nguy hiÓm cña c«ng nghÖ sinh häc. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, viÖc tiªu diÖt bÖnh h¹i, lo¹i trõ bÖnh h¹i, t¹o c©y s¹ch vµ c©y chèng chÞu virus, phytoplasma, viroide… lµ mét c«ng viÖc quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2.2. ThiÖt h¹i cña bÖnh virus ë ViÖt Nam. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n−íc cã chiÒu dµi gÇn 2000 km, khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Trong n¨m cã mét mïa ®«ng l¹nh ë phÝa b¾c. ChÝnh v× vËy, c©y trång vµ th¶m thùc vËt ViÖt Nam bèn mïa xanh t−¬i. §©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó bÖnh virus ë ViÖt Nam rÊt phong phó vÒ Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 106 sè l−îng vµ chñng lo¹i. BÖnh ®? g©y ra rÊt nhiÒu thiÖt h¹i nÆng nÒ cho s¶n xuÊt. VÝ dô: bÖnh vµng lôi ®? tµn ph¸ hµng tr¨m ngµn ha lóa ë miÒn nói, trung ...