Giáo trình Tình trạng nôn và buồn nôn: Nguyên nhân thường gặp và phương thức điều trị

Nôn và buồn nôn là một tình trạng rất thường gặp trong thực hành lâm sàng. Buồn nôn là một cảm giác khó chịu, nhưng không đau. Mục đích của bài viết này là nhằm mô tả và đánh giá những nguyên nhân của tình trạng nôn và buồn nôn đồng thời đưa ra một số chọn lựa trong điều trị để các bác sĩ có thể tham khảo trong quá trình chẩn đoán và điều trị.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Tình trạng nôn và buồn nôn: Nguyên nhân thường gặp và phương thức điều trị Tình trạng nôn và buồn nôn: Nguyên nhân thường gặp và phương thức điều trị Nôn và buồn nôn là một tình trạng rất thường gặp trong thực hành lâm sàng.Buồn nôn là một cảm giác khó chịu, nhưng không đau. Mục đích của bài viết này lànhằm mô tả và đánh giá những nguyên nhân của tình trạng nôn và buồn nôn đồng thờiđưa ra một số chọn lựa trong điều trị để các bác sĩ có thể tham khảo trong quá trìnhchẩn đoán và điều trị. I. Một số nguyên nhân chủ yếu của tình trạng nôn và buồn nôn thường gặp - Nguyên nhân do thuốc (hóa trị liệu ung thư, gây mê, kháng sinh …) - Nhiễm độc (hóa chất công nghiệp, độc tố trong thức ăn, bia rượu) - Nguyên nhân nhiễm trùng (vi trùng, virus, ký sinh trùng, vi nấm) - Nguyên nhân tiêu hóa, tiết niệu (viêm dạ dày tá tràng, hẹp môn vị, ung thưđường tiêu hóa, viêm ruột, viêm túi mật cấp, viêm tụy cấp, viêm ruột thừa cấp, cơnđau quặn thận…) - Nguyên nhân từ hệ thần kinh trung ương (migrain, rối loạn tiền đình, say tàuxe, chấn thương sọ não, u não, viêm não, viêm màng não, não úng thủy…) - Nguyên nhân nội tiết, sản phụ khoa (đái tháo đường, suy giáp, suy thượngthận, thai nghén…) - Nguyên nhân tâm thần (ăn vô độ, biếng ăn tâm thần). Trong số các nguyên nhân trên thì nguyên nhân do thuốc, tác dụng phụ của hóatrị liệu đã đươc biết từ lâu. Nguyên nhân nhiễm trùng nhiễm độc thường tự giới hạnbao gồm viêm dạ dày ruột cấp do virus hoặc do vi trùng và các độc tố của chúng. Cácrối loạn dạ dày ruột thường có nguyên nhân từ quá trình viêm nhiễm như: viêm ruộtthừa cấp, viêm túi mật cấp, viêm tụy cấp, cũng có thể do tắc nghẽn hoặc rối loạn vậnđộng của ống tiêu hóa. Các nguyên nhân về thần kinh và tâm thần bao gồm tăng áp lựcnội sọ, migren, hoặc các stress về tâm lý và thể chất. Có thai là một nguyên nhân vềnội tiết hàng đầu gây nôn và buồn nôn, do đó cần kiểm tra tình trạng thai nghén ở tấtcả phụ nữ trong tuổi sinh sản II. Quy trình đánh giá tình trạng nôn và buồn nôn Hiệp Hội Tiêu Hóa Hoa Kỳ đưa ra quy trình 3 bước để tiếp cận, đánh giá tìnhtrạng nôn và buồn nôn như sau: 1. Nhận biết, đánh giá và điều chỉnh những rối loạn (nếu có) về nước vàđiện giải. 2. Tích cực tìm ra nguyên nhân và có hướng điều trị đặc hiệu Nguyên nhân của đa số các trường hợp nôn và buồn nôn đều có thể được xácđịnh dựa vào bệnh sử và thăm khám lâm sàng. Các xét nghiệm để chẩn đoán phải dựatrên những nghi ngờ về lâm sàng. Trong đa số các trường hợp, tình trạng bệnh sử vàthăm khám lâm sàng cũng có thể giúp xác định nguyên nhân. Khi đã loại trừ được cácnguyên nhân thực thể, tiêu hóa và thần kinh trung ương, có thể nghĩ đến nguyên nhântâm lý - Chẩn đoán phân biệt dựa trên sự tồn tại lâu dài của các triệu chứng, cấp tínhhay mãn tính. - Khám lâm sàng cần chú ý vào các dấu hiệu mất nước, đánh giá độ đàn hồi củada và niêm mạc, có hạ huyết áp tư thế? Cần thiết phải khám bụng và khám về mặt thầnkinh. - Khi có đau bụng cần nghĩ đến nguyên nhân thực thể; vị trí, cường độ, và thờigian của cơn đau có thể giúp ích cho việc chẩn đoán nguyên nhân. - Cần khẩn trương đánh giá ngay khi có các triệu chứng báo động như đaungực, đau bụng dữ dội, các triệu chứng của thần kinh trung ương, sốt, tiền sử suy giảmmiễn dịch, tụt huyết áp, mất nước nặng, hoặc ở bịnh nhân cao tuổi. - Xét nghiệm thử thai cần phải làm trên phụ nữ trong tuổi sinh sản, trước khichụp X-Quang. - Nội soi hoặc chụp X-Quang dạ dày tá tràng thực quản để phát hiện tổn thươngniêm mạc hoặc nguyên nhân gây tắc nghẽn đường tiêu hóa trên. MSCT có thể là mộtphương tiện hữu hiệu để phát hiện tắc ruột. - Sau khi đánh giá bước đầu vẫn chưa có chẩn đoán cần nghĩ đến việc kiểm tratình trạng vận động của dạ dày bằng các biện pháp như chụp nhấp nháy để quan sát tốcđộ làm rỗng của dạ dày (gastric emptying scintigraphy), đo điện vị đồ qua da(cutaneous electrogastrography), đo áp suất ở vùng hang vị và tá tràng (antroduodenalmanometry). 3. Điều trị theo kinh nghiệm nếu không xác định được nguyên nhân. - Các thuốc có thể hiệu quả bao gồm các nhóm phenothiazines (vd,prochlorperazine), nhóm làm tăng sự vận động (vd, metoclopramide), và nhóm đốikháng serotonin (vd, ondansetron). - Các nghiên cứu về tính hiệu quả của các thuốc chống nôn và buồn nôn còn ít,vì vậy việc áp dụng một loại thuốc nào đó để điều trị nên hướng đến mỗi bịnh nhân vàtrường hợp cụ thể. Về phương diện điều trị, mục tiêu đầu tiên là đánh giá thận trọng và điều chỉnhlại các rối loạn nước - điện giải. Có thể cho bệnh nhân ăn chế độ ăn lỏng và ít chất béo.Điều trị đặc hiệu nếu tìm thấy nguyên nhân, tuy nhiên cần điều trị triệu chứng khinguyên nhân chưa được xác định. Bước đầu có thể thử dùng một dẫn chất củaphenothiazine, prochl ...