Giáo trình Triết học: Phần 2 (Dùng cho học viên Cao học và Nghiên cứu sinh không chuyên ngành triết học)

Giáo trình Triết học: Phần 2 gồm nội dung chương 5 đến chương 11. Nội dung phần này trình bày các vấn đề về chủ nghĩa duy vật biện chứng, nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, lý luận hình thái kinh tế xã hội với con đường đi lên Xã hội Chủ nghĩa và các nội dung khác.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Triết học: Phần 2 (Dùng cho học viên Cao học và Nghiên cứu sinh không chuyên ngành triết học) 225 Chương V CHỦ NGHĨA XÃ HỘI DUY VẬT BIỆN CHỨNG CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THẾ GIỚI QUAN KHOA HỌC Trong đời sống xã hội, thế giới quan giữ vai trò rất quan trọng, vì nó định hướng cho mọi hoạt động của con người. Chính vì vậy mà từ quá trình hình thành thế giới quan một cách tự phát, con người đã chủ động để hình thành thế giới quan một cách tự giác. Một trong những khâu quan trọng nhất của quá trình này là xây dựng và từng bước hoàn thiện hệ thống tư tưởng cơ bản mang tính chỉ đạo cho các quan điểm, quan niệm về thế giới. Trên cơ sở một số vấn đề chung nhất về thế giới quan, chương “Chủ nghĩa duy vật mác-xít – Cơ sở lý luận của thế giới quan khoa học” sẽ khái quát nội dung, bản chất của chủ nghĩa duy vật biện chứng với tư cách là hệ tư tưởng cơ bản mang tính chỉ đạo cũng như những yêu cầu có tính nguyên tắc mà nó đòi hỏi đối với việc hình thành một thế giới quan khoa học. I. THẾ GIỚI QUAN VÀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT 1- Thế giới quan và các hình thức cơ bản của thế giới quan a) Khái niệm “Thế giới quan” Là sản phẩm và là một bộ phận của thế giới, con người có nhu cầu phải nhận thức về thế giới cũng như phải nhận thức về bản thân mình trong mối quan hệ với thế giới để điều chỉnh hoạt động của mình, đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển. Kết quả của quá trình nhận thức ấy tạo nên thế giới quan. Như vậy, thế giới quan là những quan điểm, quan niệm của con người về thế giới xung quanh, về bản thân và về cuộc sống của con người, về vị trí, vai trò của con người trong thế giới ấy. Về nguồn gốc, thế giới quan ra đời từ cuộc sống. Nó là kết quả trực tiếp của quá trình nhận thức song suy cho đến cùng nó là kết quả của cả những yếu tố chủ quan và những yếu tố khách quan, của cả hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn. Hình thành thế giới quan là một quá trình tất yếu mà chủ thể của nó có thể là cá nhân hay cộng đồng xã hội. Về nội dung, thế giới quan phản ánh thế giới ở ba góc độ: 1) Các đối tượng bên ngoài chủ thể; 2) Bản thân chủ thể và 3) Mối quan hệ giữa chủ 226 thể với các đối tượng bên ngoài chủ thể. Ba góc độ này vừa thể hiện ý thức con người về thế giới, vừa thể hiện ý thức của con người về chính bản thân mình. Về hình thức, thế giới quan có thể biểu hiện dưới dạng các quan điểm, quan niệm rời rạc, cũng có thể hiểu hiện dưới dạng hệ thống lý luận chặt chẽ. Về cấu trúc, là hiện tượng tinh thần, thế giới quan có cấu trúc phức tạp và được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau, song hai yếu tố cơ bản của thế giới quan là tri thức và niềm tin. Tri thức là cơ sở trực tiếp cho sự hình thành thế giới quan, song tri thức chỉ gia nhập vào thế giới quan khi nó đã trở thành niềm tin để hình thành lý tưởng, động cơ thôi thúc con người. Như vậy, một thế giới quan nhất quán là một thế giới quan có tri thức và niềm tin thống nhất với nhau tạo nên cơ sở vững chác cho con người tiếp tục tìm hiểu thế giới, cho con người xác định thái độ, cách thức hoạt động, cách thức sống nói riêng và xác lập nhân sinh quan nói chung. Chính vai trò là cơ sở để con người xác định những vấn đề then chốt của cuộc sống, thế giới quan có các chức năng như: chức năng nhận thức, chức năng xác lập giá trị, chức năng bình xét, đánh giá, chức năng điều chỉnh hành vi, v.v. khái quát lại, chức năng bao trùm của thế giới quan là chức năng định hướng cho toàn bộ hoạt động sống của con người. b) Những hình thức cơ bản của thế giới quan Là kết quả trực tiếp của quá trình nhận thức, thế giới quan phát triển theo sự phát triển nhận thức của con người. Cho đến nay, sự phát triển của thế giới quan đã được thể hiện dưới ba hình thức cơ bản: Thế giới quan huyền thoại, thế giới quan tôn giáo và thế giới quan triết học. - Thế giới quan huyền thoại: Thế giới quan huyền thoại là thế giới quan có nội dung pha trộn một cách không tự giác giữa thực và ảo. Thế giới quan huyền thoại đặc trưng cho “tư duy nguyên thuỷ”, được thể hiện rõ nét qua các chuyện thần thoại, nó chủ yếu phản ánh nhận thức về thế giới của con người trong xã hội công xã nguyên thuỷ. Thế giới quan huyền hoại mang nặng dấu ấn của thời đại đã sản sinh ra nó – thời đại mà con người tính mông muội chưa bị đẩy lùi trong cả đời sống vật chất lẫn đời sống tinh thần, trong cả hoạt động nhận thức lẫn hoạt động thực tiễn. 227 Thế giới quan huyền thoại chủ yếu là sản phẩm của nhận thức cảm tính thể hiện qua những đối tượng mà con người có thể trực tiếp quan sát được nên những gì trừu tượng thường được con người hình dung dưới những dạng sự vật cụ thể. Chẳng hạn: “Thiện” và “ác”. Đây là khái niệm thể hiện sự đánh giá về mặt giá trị của xã hội song trong thần thoại, thiện ác được mô tả là những vật có hình dáng, có kích thước và có cả nơi cất giữ, bảo quản. Thế giới quan huyền thoại thể hiện đậm nét trí tưởng tượng của “tư duy nguyên thuỷ” – tư duy chứa đựng sự pha trộn một cách không tự giác giữa thực và ảo, giữa người và thần. Sự pha trộn này, như Ph.Ăngghen nhận định, ...