Sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi cho biết: Trong số đồ cống nạp phong kiến phương Bắc, “làng Bát Tràng phải cung ứng 70 bộ bát đĩa”. Nước Tàu có nghề làm gốm men nổi tiếng lại nhận gốm men Bát Tràng?
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Gốm Bát Tràng trong văn hóa Thăng Long Gốm Bát Tràng trong văn hóa Thăng Long Sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi cho biết: Trong số đồ cống nạp phong kiếnphương Bắc, “làng Bát Tràng phải cung ứng 70 bộ bát đĩa”. Nước Tàu có nghề làm gốmmen nổi tiếng lại nhận gốm men Bát Tràng? Tài hoa bàn tay thợ gốm Bát Tràng Vào những ngày Thăng Long - Hà Nội gần nghìn tuổi, làng nghề bên sông Hồngvẫn ngày ngày nung gốm.Từ thời Trần - Lê Xã Bát Tràng hiện nay gồm hai làng Bát Tràng và Giang Cao gộp lại, là một trong31 xã của huyện Gia Lâm, trước thuộc tỉnh Bắc Ninh, từ năm 1961 thuộc ngoại thành HàNội. Căn cứ theo sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi soạn vào giữa thế kỷ XV thì tên gọiBát Tràng chắc chắn đã từ thời Lê sơ. Một nguồn khác, sách Đại Việt sử ký toàn thư cóchép vụ lụt lội xảy ra vào năm 1352: “Nước sông lớn tràn lan, vỡ đê Bát - Khối…”. ĐêBát- Khối chính là đê Bát Tràng và Cự Khối, đều thuộc địa phận huyện Gia Lâm. Sử cũ cũng chép năm 1376, vua Trần Nhân Tông mang 12 vạn quân đi qua “bếnsông xã Bát”. Theo học giả Đào Duy Anh, xã Bát chính là xã Bát Tràng. Như vậy, từ nửasau thế kỷ XIV đã xuất hiện tên gọi xã Bát trong đơn vị hành chính. Quá trình thành lập làng xã Bát Tràng dường như liên quan đến sự tụ cư và chuyểncư được diễn ra qua một thời gian khá dài. Tương truyền chuyển cư tới đây đầu tiên chính là những người thợ thuộc họNguyễn Ninh Tràng (Trường) từ trường Vĩnh Ninh (Thanh Hoá) - nơi sản xuất loại gạchxây thành nổi tiếng trong lịch sử. Tiếp đó là dân làng Bồ Bát (Bồ Xuyên, Bạch Bát) thuộcNinh Bình. Các cụ già truyền lại rằng lúc đầu, có 5 cụ thuộc các dòng họ Lê, Trần, Vưng,Phạm, Nguyễn, đem gia quyến đến vùng có 72 gò đất trắng này lập nghiệp. Họ sống quầntụ với những người dòng họ Nguyễn Ninh Tràng, lập thành phường sản xuất gốm, gọi làBạch thổ phường. Nghề gốm ngày một phát triển, số gia đình ở Bồ Bát kéo ra ngày một đông, nhiềunhất là vào giai đoạn Lê Trung Hưng. Tới lúc ấy, ở Bát Tràng đã có 20 dòng họ khácnhau. Đình Bát Tràng hiện còn giữ đôi câu đối ghi dấu việc chuyển cư này:Phiên âm:Bồ di thủ nghệ khai đình vũLan nhiệt tâm hương bái thánh thầnDịch nghĩa:Đem nghề từ làng Bồ ra khởi dựng đình miếuLòng thành như hương lan cúng tạ thánh thần. Người thợ gốm có tập tục riêng thể hiện tính nghề nghiệp rõ nét và cảm động. Condao mây, đóng vai trò quan trọng trong tạo hình gốm, là vật tuỳ thân rất gần gũi với đànông làng gốm Bát Tràng. Khi sống họ luôn mang bên mình, đến khi qua đời thì hầu nhưngười thợ nào cũng dặn dò con cháu hãy chôn theo mình. Còn về cưới xin, xưa kia ở Bát Tràng, phần nhiều trai gái trong làng lấy nhau đểnghề nghiệp không bị lộ ra ngoài. Con gái Bát Tràng lấy con trai làng khác là điều hiếmthấy.Nguồn gốc Việt Nam Huyền thoại về tổ nghề của Bát Tràng không tồn tại riêng biệt mà trong tương quanvới hai làng gốm gần kề là Phù Lãng (Bắc Ninh) và Thổ Hà (Bắc Giang). Tương truyền,vào thời Trần (thế kỷ XIII- XIV), có ba vị đỗ thái học sinh (tức ngang với tiến sĩ thời Lê-Nguyễn) được triều đình cử đi sứ Bắc Quốc. Hứa Vĩnh Kiều - người Bát Tràng, Đào TríTiến - người Thổ Hà, và Lưu Phương Tú - người Phù Lãng. Xong việc về nước, qua Thiều Châu - nơi có xưởng gốm Khai Phong, gặp bão lớn,họ phải dừng lại nghỉ. Ba ông bèn học lấy nghề gốm rồi đem về nước truyền bảo cho dânquê mình. Do vậy mà làng Bát Tràng chuyên chế các hàng gốm men có sắc trắng, làng Thổ Hàchuyên chế các hàng gốm men có sắc đỏ, còn làng Phù Lãng thì chế các hàng gốm mencó sắc vàng thẫm. Cũng dựa vào truyền thuyết, song trong cuốn sách Bàn về người Bắc Kỳ, một nhànghiên cứu nước ngoài là Dumochier trước đây lại quy công dạy nghề làm gốm ở nước tacho một người thợ Trung Quốc tên là Hoàng Quang Hưng. Ông được coi là đã đến BátTràng, Phù Lãng, rồi đến Thổ Hà vào năm 1465, dưới triều Lê Thánh Tông. Song nhiềunghiên cứu khảo cổ học đã cho thấy giả thuyết này sai. Trên thực tế, các nhà khảo cổ học đã phát hiện những dấu vết đồ gốm thô có niênđại trên 6.000 năm trước ở nước ta. Giai đoạn Đại Việt cũng đã xuất hiện một số trungtâm gốm như Hà Bắc, Thanh Hóa, Đà Nẵng, Thăng Long… Không phải có sự truyền dạycủa thợ gốm Tàu mới có nghề gốm ở Bát Tràng, Thổ Hà và Phù Lãng... Chính vì thế, chỉ có truyền thuyết nói về việc dân làng Bát Tràng từ Bồ Bát chuyểncư ra Bắc và định cư ở tả ngạn sông Hồng, phía dưới Thăng Long, để tiện chuyên chởnguyên liệu và thành phẩm ... là phù hợp với thực tiễn lịch sử. Thời điểm chuyển cư hợplý nhất của người Bồ Bát phải là khoảng cuối thời Trần (thế kỷ XIV) và có thể coi đó làthời điểm mở đầu của làng gốm. Người dân làng Bát không thờ tổ nghề như các làng nghề thủ công khác. Chỉ có vàocác dịp lễ hội thờ thành hoàng hàng năm, dân làng rước các bài vị đề duệ hiệu, mỹ tự củacác thần ra đình tế lễ, các dòng họ được rước tổ của mình ra phối h ...