Góp phần vào việc nghiên cứu Nhân học trong hội nhập quốc tế hiện nay

Bài viết trình bày 3 điểm sau đây: Hiện trạng nghiên cứu và giảng dạy Nhân học ở Việt Nam; nhận thức lại Nhân học và những đặc trưng cơ bản của nó; nhân học phức hợp - Đóng góp quan trọng của Edgar Morin vào sự phát triển của Nhân học đương đại.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Góp phần vào việc nghiên cứu Nhân học trong hội nhập quốc tế hiện nayGóp phần vào việc nghiên cứu Nhân họctrong hội nhập quốc tế hiện nay(Tiếp theo và hết)Ph¹m Khiªm Ých(*)Tãm t¾t: Giíi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y Nh©n häc ®ang tËp trung th¶o luËn chñ ®Ò:“LÞch sö, HiÖn tr¹ng vµ TriÓn väng cña Nh©n häc ë ViÖt Nam”. §Ó gãp phÇn th¶oluËn chñ ®Ò nµy, bµi viÕt tr×nh bµy 3 ®iÓm sau ®©y:- HiÖn tr¹ng nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y Nh©n häc ë ViÖt Nam.- NhËn thøc l¹i Nh©n häc vµ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nã.- Nh©n häc phøc hîp - §ãng gãp quan träng cña Edgar Morin vµo sù ph¸t triÓn cñaNh©n häc ®−¬ng ®¹i.Tõ khãa: Nh©n häc, Nghiªn cøu nh©n häc, Nh©n häc ®−¬ng ®¹i, Edgar MorinIII. Nh©n häc phøc hîp - §ãng gãp quan träng cñaEdgar Morin vµo sù ph¸t triÓn cña nh©n häc ®−¬ng ®¹iEdgar Morin (sinh n¨m 1921 t¹iParis) lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ënghµng ®Çu cña n−íc Ph¸p ®−¬ng ®¹i. Lµ“ng−êi cha ®Î cña t− duy phøc hîp”,ng−êi s¸ng lËp vµ Chñ tÞch HiÖp héi T−duy phøc hîp (APC), Edgar Morin ®· tËptrung mäi nç lùc vµo viÖc triÓn khai métlý thuyÕt, mét logic, mét tri thøc luËn vÒtÝnh phøc hîp ®Ó cã thÓ nhËn biÕt conng−êi (Ph¹m Khiªm Ých, 2009, tr.x).(*)§iÒu ®Æc s¾c nhÊt cña Edgar Morinlµ ë chç, «ng tËp trung nghiªn cøu conng−êi nh− mét thùc thÓ siªu phøc hîp:“Trong mäi lo¹i sinh vËt trªn Tr¸i §Êt,chóng ta lµ lo¹i duy nhÊt cã bé m¸y n·o(*)PGS., Phã Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh DÞch thuËtTh«ng tin KHXH&NV, thuéc Liªn hiÖp c¸c HéiUNESCO ViÖt Nam; Nguyªn Phã ViÖn tr−ëng ViÖnTh«ng tin KHXH; Email: ichphkh@yahoo.com.vn- thÇn kinh cùc siªu phøc hîp, duy nhÊtcã ng«n ng÷ ph©n ®o¹n hai bËc ®Ó giaotiÕp gi÷a c¸ nh©n nµy víi c¸ nh©n kh¸c,duy nhÊt cã ý thøc...”.Nghiªn cøu con ng−êi nh− vËychÝnh lµ Nh©n häc phøc hîp(Anthropologie complexe) (Ph¹m KhiªmÝch, 2015, tr.5).1. Con ng−êi tr−íc hÕt ®−îc ®ÞnhnghÜa lµ Bé ba c¸ nh©n - x· héi - gièngloµi (La trinitÐ individu - sociÐtÐ –espÌce, cßn dÞch lµ Khèi tam vÞ nhÊt thÓc¸ nh©n - x· héi - gièng loµi).Nh×n nhËn bé ba trªn ®©y, ng−êi tath−êng xem träng vÕ nµy, xem nhÑ vÕkia. T©m lý häc th−êng chó träng ®ÕntÝnh tù chñ vµ nh÷ng ®Æc tÝnh riªng biÖtcña c¸ nh©n, bá qua c¸c quan hÖ x· héi.Ng−îc l¹i, khi nh×n nhËn theo quan®iÓm x· héi häc th× c¸c quan hÖ x· héi12næi lªn. K. Marx nhÊn m¹nh: “TrongtÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt conng−êi lµ tæng hßa nh÷ng quan hÖ x·héi” (C¸c M¸c, 1980, tr.257).§Ó khái r¬i vµo t×nh tr¹ng phiÕndiÖn ®ã, Edgar Morin kh¼ng ®Þnh:“Trong s¸ch nµy t«i huy ®éng ®ång bé 3quan ®iÓm cho phÐp nªu bËt lªn Bé bac¸ nh©n - x· héi - gièng loµi theo c¸chthøc mµ c¶ thùc t¹i cña c¸ nh©n, thùct¹i cña x· héi vµ thùc t¹i cña gièng loµisinh häc chóng ta kh«ng bªn nµo xua®uæi ®−îc bªn kia” (Ph¹m Khiªm Ých,2015, tr.14).Mçi vÕ chøa ®ùng c¶ nh÷ng vÕ kh¸c.C¸ nh©n kh«ng chØ ë trong gièng loµi,gièng loµi còng ë trong c¸c c¸ nh©n, c¸nh©n kh«ng chØ ë trong x· héi, mµ x·héi còng ë néi t¹i c¸c c¸ nh©n b»ng c¸chin ®Ëm “dÊu Ên” v¨n hãa ngay khi c¸nh©n võa ra ®êi.C¸ nh©n lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nht¸i sinh s¶n loµi ng−êi, nh−ng qu¸ tr×nhnµy tù b¶n th©n nã ph¶i lµ s¶n phÈmcña nh÷ng c¸ nh©n.Gièng loµi s¶n sinh ra c¸c c¸ nh©nvµ c¸c c¸ nh©n s¶n sinh gièng loµi, c¸cc¸ nh©n s¶n sinh x· héi vµ x· héi s¶nsinh ra c¸c c¸ nh©n: gièng loµi, x· héi,c¸ nh©n tù s¶n sinh lÉn nhau, mçi vÕt¹o ra vµ t¸i t¹o vÕ kia.Quan hÖ gi÷a 3 vÕ trªn ®©y võa bæsung cho nhau, võa cã thÓ ®èi kh¸ngnhau. Ch¼ng h¹n x· héi øc chÕ hoÆc®µn ¸p c¸ nh©n, cßn c¸ nh©n th× khaokh¸t tù gi¶i phãng khái ¸ch x· héi. Dïliªn hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh−ng c¸c vÕnµy kh«ng thËt sù hßa nhËp vµo nhau.Mçi vÕ ®Òu kh«ng thÓ quy gi¶n ®−îc,mÆc dï nã vÉn phô thuéc c¸c vÕ kia:NÒn t¶ng cña tÝnh phøc hîp nh©n lo¹ichÝnh lµ ë ®iÓm ®ã.Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.20162. Con ng−êi h×nh thµnh cïng víiBé ba n·o - v¨n hãa - tinh thÇn (LatrinitÐ cerveau - culture - esprit)Con ng−êi ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sùtiÕn hãa l©u dµi, khëi ®Çu b»ng qu¸tr×nh nh©n hãa (hominisation) c¸ch ®©ychõng 7 triÖu n¨m. Hµnh tr×nh nµy bÞgi¸n ®o¹n do xuÊt hiÖn nh÷ng gièng loµimíi nh− ng−êi khÐo (habilis), ng−êi ®ith¼ng (erectus), ng−êi NÐandertal,ng−êi kh«n (sapiens) vµ sù tuyÖt chñngcña c¸c loµi tr−íc ®ã, còng nh− do thuÇnhãa löa, råi do sù ®ét khëi cña ng«n ng÷vµ v¨n hãa.Bé n·o to lín cña ng−êi kh«n chØ cãthÓ xuÊt hiÖn khi ®· h×nh thµnh métnÒn v¨n hãa vèn ®· phøc hîp. Qu¸ tr×nhbiÕn ®æi sinh häc vµ ph¸t triÓn v¨n hãaliªn quan mËt thiÕt víi nhau. Nãi c¸chkh¸c, nh©n hãa sinh häc lµ tÊt yÕu ®ÓkiÕn lËp v¨n hãa, song sù ®ét sinh cñanÒn v¨n hãa còng tÊt yÕu cÇn thiÕt ®Ónh©n hãa tiÕp diÔn ®Õn ng−êiNÐandertal vµ ng−êi kh«n.Bé n·o con ng−êi hîp nhÊt trong nã:1/ N·o cæ sinh (palÐocÐphale), kÕ thõa tõn·o loµi bß s¸t, lµ nguån gèc cña tÝnhx©m kÝch; 2/ N·o trung sinh(mÐsocÐphale), kÕ thõa tõ n·o ®éng vËtcã vó thêi cæ, trong ®ã cã mét thïy ®−îcgäi lµ thïy “h¶i m·” (c¸ ngùa) liªn kÕtph¸t triÓn t×nh c¶m víi ph¸t triÓn trÝ nhídµi h¹n; 3/ Vá n·o, víi kÝch th−íc rÊt nhábÐ ë loµi ...