Hàn Mặc Tử và mĩ học của khát vọng

Trong lịch sử thơ ca dân tộc, Hàn Mặc Tử là một “ca” đặc biệt. Đặc biệt vì bệnh tật và cô đơn: Thịt da tôi sượng sần và tê điếng - Tôi đau vì rùng rợn đến vô biên - Tôi dìm hồn xuống một vũng trăng êm - Cho trăng ngập dồn lên tới ngực(Hồn là ai?).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hàn Mặc Tử và mĩ học của khát vọng Hàn Mặc Tử và mĩ học của khát vọng Trong lịch sử thơ ca dân tộc, Hàn Mặc Tử là một “ca” đặc biệt. Đặc biệt vì bệnh tật vàcô đơn: Thịt da tôi sượng sần và tê điếng - Tôi đau vì rùng rợn đến vô biên - Tôi dìm hồnxuống một vũng trăng êm - Cho trăng ngập dồn lên tới ngực(Hồn là ai?). Đặc biệt về tài năng:“Mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia sẽ biến đi, và còn lại của cái thời kỳ này chútgì đáng kể đó là Hàn Mặc Tử” (Chế Lan Viên, Người mới, số 5, ngày 23.11.1940). Đặc biệttrong tiếp nhận: bên cạnh những lời ngợi ca là những cái nhìn đầy nghi hoặc. Lại nữa, hoàncảnh chiến tranh và biết bao định kiến hẹp hòi đã làm cho nhiều người hiểu sai lệch về ông.Nhưng cùng với thời gian, người ta đã dần vén lên sự thật về một tài năng cỡ độc nhất vô nhịcủa thơ ca Việt Nam hiện đại. Cái gì của Cesar thì trả lại Cesar. Đã có rất nhiều công trình đãviết về Hàn Mặc Tử, nhưng ai dám chắc mình đã hiểu được những vẻ đẹp mà ông đã góp chothơ? Câu hỏi Hàn Mặc Tử - anh là ai vẫn còn đó. Như một thách đố và một mời gọi... Tài năng thi ca của Hàn Mặc Tử được bộc lộ từ rất sớm. Ngay từ năm 1931, khi Hàn MặcTử đăng ba bài thơ trên tờThực nghiệp dân báo (số 3248), Phan Bội Châu đã họa lại cả ba bài vàtỏ lời khen ngợi nồng nhiệt. Rồi từ Gái quê đầy hiền lành, bẽn lẽn, Hàn Mặc Tử gây sửng sốt thiđàn bằng việc dựng lên cả một thế giới “kinh dị” với những “lời thơ như dính máu” (HoàiThanh). Thế giới ấy đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát của lý trí thông thường vì đó là kết quả củanhững giây phút siêu thăng: Tôi điên tôi nói như người dại Van lạy không gian xoá những ngày (Lưu luyến) Sẽ khó lòng đo ướm và cắt nghĩa thơ Hàn từ những kinh nghiệm thông thường đậm màulý tính và thiếu vắng đức tin. Ngay đến nhà thơ mới nhất của phong trào Thơ mới là Xuân Diệucũng tỏ ý nghi ngờ: “Tôi điên đây! Tôi điên đây! - Điên cũng không dễ như người ta tưởng đâu.Nếu không biết điên, tốt hơn là cứ tỉnh táo như thường mà yên lặng sống”( Ngày nay, số ra ngày7. 8.1938). Nhưng chính Xuân Diệu không ngờ, điên - ấy là cái độc đáo vô song của Hàn MặcTử! Bởi nó là sự mãnh liệt của cảm xúc, là sự vô biên của tưởng tượng, là sự phân thân và sự mêsảng xuất thần: Ta muốn hồn trào ra đầu ngọn bút Mỗi lời thơ đều dính não cân ta Bao nét chữ quay cuồng như máu vọt Cho mê man chết điếng cả làn da (Rướm máu) Dõi theo đường thơ Hàn Mặc Tử, Nguyễn Quân quả quyết: “Hàn Mặc Tử cũ hơn Thơmới nhưng mới hơn những người làm ra phong trào ấy”(1). Nhận xét này đúng nhưng chưa đủ.Sự thực, ngay từ thời còn hơi hướm Đường thi, Hàn Mặc Tử đã có những nụ mầm kháclạ: Bóng nguyệt leo song sờ sẫm gối/ Gió thu lọt cửa cọ mài chăn (Đêm không ngủ), Ống quầnvo xắn lên đầu gối/ Da thịt, trời ơi! trắng rợn mình (Nụ cười), Ô kìa, bóng nguyệt trần truồngtắm/ Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe (Bẽn lẽn)... Rồi ra, những nụ mầm ấy sẽ thăng hoa, trởthành chủ âm của Đau thương (1938) - tập thơ kết đọng tinh hoa tinh huyết Hàn Mặc Tử. Nóithế để thấy rằng, ngay từ những bước chân đầu tiên, hồn thơ Hàn Mặc Tử đã hàm sẵn nhữngyếu tố “phi thường”, những luồng điện nóng ran chực chờ bùng nổ. Điều khiến người đọc luônngạc nhiên là ở chỗ, chỉ trong một thời gian hết sức ngắn ngủi, Hàn Mặc Tử đã thoát khỏi xiêmy cổ điển, chuyển sang lãng mạn và nhanh chóng bước vào địa hạt huyền diệu tượng trưng,siêu thực. Tại đó, thơ Hàn ánh lên những chớp lóe thiên tài. Từ phương diện đức tin, Đặng Tiến, tuy chưa chắc chắn về thứ tự các tập thơ là do Hànhay người khác sắp xếp lựa chọn, nhưng đã phác dựng cơ cấu của một hành trình: Gái quê: thếgiới đợi chờ - Đau thương: con người chịu đựng/ sáng tạo và mơ ước - Xuân như ý: thế giớikhải huyền. Mặc dù đường dây tổ chức cấu trúc này được diễn dịch theo cái nhìn Thiên Chúagiáo mà Hàn Mặc Tử là một tín đồ ngoan đạo, Đặng Tiến vẫn nhận thấy: “Tín ngưỡng ThiênChúa đã nảy mầm trên một nhân bản phiếm thần và đa giáo, thì hồn thơ Hàn Mặc Tử khôngkhỏi làm một lăng kính hội tụ rồi phát huy nhiều nguồn sáng khác nhau, và bổ sung lẫnnhau…”(2). Ảnh hưởng Thiên Chúa giáo đối với thơ Hàn Mặc Tử là một sự thật, có ý nghĩanhư một nét trội trong tư duy nghệ thuật thơ ông, và là nhân tố quan trọng tạo nên sự mê hoặcvà vẻ sang trọng của một cõi thơ “rộng rinh không bờ bến” (Đỗ Lai Thúy). Nhìn về ảnh hưởngvà tư duy tôn giáo trong thơ Hàn Mặc Tử một cách rộng hơn, nhiều nhà nghiên cứu lại khẳngđịnh trong thơ Hàn Mặc Tử có sự dung hòa, tích hợp tôn giáo, và những tôn giáo ấy, suy chocùng, cũng là để phụng sự và làm giàu cho một tôn giáo khác là thi ca(3). Thơ là mục đích sốngcao nhất của Hàn Mặc Tử, mang đặc tính cứu rỗi và cũng là phương thức để Hàn giao cảm vớiThượng Đế. Nhưng hướng về Thượng Đế, Hàn Mặc Tử vẫn “ngông cuồng” so bì với ĐấngTối Cao: Ta chắp hai tay lạy quỳ hoan hảo/ Ngửa trông cao cầu nguyện trắng không gian/ ...