Hình ảnh cây bần trong ca dao

Ca dao Nam bộ là một bộ phận có ý nghĩa quan trọng trong ca dao người Việt nói riêng và Văn học dân gian nói chung. Ca dao thấm nhuần trong tâm hồn con người bằng cái tình quê dung dị, hiền hòa. Với ngôn ngữ dân gian của xứ sở “muỗi kêu như sáo thổi, đĩa lềnh tựa bánh canh”, người dân Nam bộ đã góp nhặt những
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hình ảnh cây bần trong ca daoHình ảnh cây bần trong ca daoCa dao Nam bộ là một bộ phận có ý nghĩa quan trọng trong ca dao người Việt nóiriêng và Văn học dân gian nói chung. Ca dao thấm nhuần trong tâm hồn con ngườibằng cái tình quê dung dị, hiền hòa. Với ngôn ngữ dân gian của xứ sở “muỗi kêunhư sáo thổi, đĩa lềnh tựa bánh canh”, người dân Nam bộ đã góp nhặt những tiếngnói ân tình cho tâm hồn người Việt bằng những hình ảnh quen thuộc mang tínhbiểu trưng của vùng sông nước Cửu Long.Nổi bật ở vùng đồng bằng châu thổ Cửu Long là sự có mặt của hình ảnh cây bần,một loại cây rất gần gũi với bà con Nam bộ. Cây bần là loại cây đặc thù ở vùng đấtbồi lắng phù sa này. Cây bần còn gọi là cây thủy liễu, thường mọc ven các kênhrạch hay xen lẫn trong những đám lá dừa nước. Là loại cây sống trong môi trườngbùn nước, bần có rễ phụ mọc nhô lên khỏi mặt bùn. Cây bần có chức năng giữ đấtrất tốt, gỗ chủ yếu dùng làm chất đốt. Hoa bần màu trắng pha chút hồng phấn, rấtđẹp, cho trái. Trái bần có vị chua của phần thịt, chát của phần hạt rất thú vị. Đâycũng là món ăn “độc quyền” của bà con Nam bộ: Muốn ăn mắm sặc bần chua Chờ mùa nước nổi ăn cho đã thèmBà con Nam bộ đã dành cho cây bần một tâm tình ưu ái. Trong các câu ca dao, họmượn hình ảnh cây bần để thổ lộ tấm lòng của mình với nhiều cung bậc cảm xúckhác nhau, từ đó tạo nên nhận thức thẩm mỹ khá mới lạ về loài cây này.Xuất phát từ cái tên nghe quá đói khổ- “bần” mà người Nam bộ đã đặt câu đố vềnó: Giống chi toàn là giống đực Thiếu tứ bề cam cực chung thân ?Từ kiếp bình sinh “thiếu tứ bề” ấy mà tác giả bình dân đã mượn trái bần để nói lênsố phận hẩm hiu của người phụ nữ: Thân em như trái bần trôi Sóng dập gió dồi biết tắp vào đâu?Hình ảnh “sóng dập gió dồi” thật hay vì cây bần cho trái chín vào mùa nước nổi.Vì vậy nước tràn ngập lung bàu làm cho trái bần trôi dạt theo dòng nước mà khôngbiết sẽ về đâu.Là thế đấy, cây bần mang số kiếp thật hẩm hiu, bị phũ phàng: Cây bần kia hỡi cây bần Lá xanh bông trắng lại gần không thơmNhiều lúc cây bần trở nên mạt hạn, tầm thường trong thể hiện của người bình dân: Cảm thương ô dước, bời lời Cha sao mẹ sến, dựa nơi gốc bầnCây bần còn là cái để người ta so sánh sự sang hèn: Không thương em hổng có cần Trầm hương khó kiếm chớ đước bần thiếu chiTuy nhiên, người Nam bộ không chỉ nhìn cây bần dưới con mắt bi quan như thế.Bằng cái nhìn hào sảng và lối sống phóng khoáng, lạc quan, cây bần còn là điểmtựa cho tình yêu đôi lứa: Làm thơ anh dán đọt bần Dán cho hai họ Nguyễn Trần gặp nhauHy vọng để rồi khi tình duyên bị ngăn trở, bần lại là nơi cha mẹ phạt vạ con cái: Phụ mẫu đánh anh quặt quà quặt quại, Đem anh treo tại nhánh bần. Rũi đứt dây mà rớt xuống, Anh cũng lần mò kiếm em.Cái tình của người dân Nam bộ là thế, yêu “xả láng”, đánh chết cũng thương. Câybần còn là biểu vật của sự nhớ thương, là mật hiệu của tình yêu: Chiều chiều xuống bến ba lần Trông em không thấy thấy bần xơ rơHay Lẻ đôi em chịu lẻ đôi Hoa tàn em cũng đợi, bần trôi em cũng chờNhưng nhiều lúc những cô Hai, anh Sáu lại nghi ngại, đặt vấn đề về chuyện cướixin: Neo ghe vô dựa gốc bần Em thương anh nói vậy chớ biết mình đặng gần hay khôngHay khi đã không thành duyên nợ thì: Bần gie, bần liệt, diệc đau chờ mồi Anh với em duyên nợ hết rồi Đi tìm chỗ khác đừng ngồi kế emKhông chỉ vu vơ trách móc thế thôi, với cách nói như tát nước, người Nam bộcũng mắng nhiếc: Mồ cha thằng đốn cây bần Không cho ghe cá đậu gần ghe tômNhưng đôi lúc cũng cảm thông: Bần gie đóm đậu sáng ngời Lỡ duyên tại bậu trách trời sao nênDựa vào trường liên tưởng sự vật, người dân Nam bộ đã thổi vào cây bần mộtluồng sinh khí có sức sống đến kỳ lạ, nó hiển hiện dạt dào trong lòng người đọc tạonên giá trị biểu đạt phong phú. Từ đó nó tạo nên cảm hứng thẩm mỹ cho ngườithưởng thức.Ngày nay, cây bần vẫn còn chiếm vị trí khá lớn bên dòng sông nước Nam bộ. Nócó một ý nghĩa lớn trong tâm hồn của người dân nơi đây. Trải bao thăng trầm củathiên nhiên, nhu cầu kinh tế, và cả tác động của con người, cây bần vẫn sừng sữngtrong tâm thức của người dân, gợi nhớ về một thời khai hoang vùng đất “vượn húchim kêu” của ông cha - giúp chúng ta hiểu thêm về nền văn minh miệt vườn, nềnvăn hóa sông nước trù phú và ngọt ngào như lời ru từ lòng mẹ, để chúng ta sẽ thấymình có trách nhiệm hơn với quê hương. Đặng Duy KhôiThêm mấy bài cây bầnBướm đeo dưới dạ cây bầnLàm sao kết nghĩa châu trần với nhauBướm đeo dưới dạ cây bần (2)Muốn phân nhân ngãi, lại gần sẽ phânBướm bay dưới dạ cây bần,Làm sao kết nghĩa Châu Trần với nhau.Bởi anh đành đoạn, Đốn ngọn cây bầnThương anh em phải sớm hômKhông cho ghe cá đậu gần ghe tôm,Ba bốn nơi sang cả, phụ mẫu em đành gảEm chắp tay: khoan đã chưa tới căn phầnPhụ mẫu em nói: em bất chấp tôn giáo hóa,Đem treo cây bần cho kiến nó thaBa bốn nơi sang cả, phụ mẫu em muốn gảEm chấp tay: khoan đã, chưa tới duyên phầnPhụ mẫu nói em bất tôn giáo hóaEm trèo lên cây bần cho kiến nó buCám thương ô đước bời lời,Cha sao mẹ sến, dựa nơi gốc bần.Câ ...