Hình thức & nội dung sáng tạo

Ngày nay Lẽ ra bài có tên là: Viết thế nào? Viết cái gì? Nhưng vì đó là cách người ta đã dùng quá nhiều nên hôm nay chúng ta sẽ bàn thẳng vào vấn đề cũng như tên gọi bên trong của nó: Viết thế nào tức là hình thức, viết cái gì tức là nội dung. Có không ít lần người ta cứ bàn quanh đi quanh lại việc viết văn nói riêng và sáng tạo nghệ thuật nói chung rằng, người thiên về viết thế nào liền bảo: ôi dào! Cuộc đời bao giờ chẳng vậy, thôi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hình thức & nội dung sáng tạo Hình thức & nội dung sáng tạo Nguyễn Hoàng Đức Ngày nay Lẽ ra bài có tên là: Viết thế nào? Viết cái gì? Nhưng vì đó là cách người ta đã dùng quá nhiều nên hôm nay chúng ta sẽ bàn thẳng vào vấn đề cũng như tên gọi bên trong của nó: Viết thế nào tức là hình thức, viết cái gì tức là nội dung. Có không ít lần người ta cứ bàn quanh đi quanh lại việc viết văn nói riêng và sáng tạo nghệ thuật nói chung rằng, người thiên về viết thế nào liền bảo: ôi dào! Cuộc đời bao giờ chẳng vậy, thôi thì mưu sinh, lo thăng quan tiến chức, vật vã yêu đương sinh nở, nên viết thế nào mới là quan trọng. Người thiên về viết cái gì liền nói: xưa nay, các nghệ sĩ có tư tưởng bên trong tác phẩm (các nhà mỹ học van gọi đó là tính đề tài) vẫn là những nghệ sĩ tiên phong: còn viết thế nào dù hoa hoè hoa sói ảo thuật các kiểu mà không chứa cái gì bên trong chỉ là nghệ thuật rỗng tuếch, là thứ hạng hai, hạng ba mà thôi. Những người viết thế nào tức chủ trương hình thức còn nói: trong trường hợp nghệ thuật lấy hình thức làm nội dung thì sao? Chẳng hạn như hội hoạ, chỉ có mầu và hình và người ta chỉ có mỗi mục đích là hình thức để nhắm tới, mọi nội dung cũng phải tìm cách trở thành hình thức thì hình thức hay nội dung quan trọng? Những người chủ trương theo hình thức đó đã quên rằng: trong rất nhiều cuộc hội thảo về nghệ thuật, người ta thường nhắc đi nhắc lại một phương ngôn rất hiện đại có tính nguyên lý của danh hoạ Picasso: Tôi vẽ cái tôi nghĩ chứ không vẽ cái tôi nhìn thấy. Không có môn nghệ thuật nào có thể biến chuyển nhiều nội dung sang hình thức như hội hoạ, chẳng hạn hình thức của văn học chỉ là con chữ, một mẫu mực hiện lên thuần tuý, nhưng hội hoạ thì khác hẳn, có vô vàn màu sắc và nó dựng lên trước mắt người ta một hình thức thật hoàn hảo kỳ vĩ, như người Trung Quốc xưa đã nói: ngũ sắc mà khôn xiết nhìn. nhưng ngay cả với hội hoạ, danh hoạ Picasso một bậc thầy, một nhà tiên phong đã giáng một đòn không còn góc nào khoan nhượng cho cái gọi là “Viết thể nào” cũng là cái hình thức. Không chỉ hội hoạ, mà nghệ thuật hiện đại nói chung đều tiến tử nhiếp ảnh lên phác họa. Nhiếp ảnh là gì? Xưa kia vì chưa có máy ảnh, dù hoạ sĩ, nhà thơ, nhà văn hay nhạc sỹ, đi đâu người ta cũng tìm cách lưu giữ lại những hình ảnh của cuộc sống. Hoạ sĩ thì vẽ phong cảnh, vẽ người. Nhà thơ thì tả phong cảnh, tả tình. Nhà văn thì kể chuyện, miêu tả. Nhạc sĩ thì diễn đạt âm thanh. Nhưng nghệ thuật mới hiện đại đã vượt qua nhiếp ảnh, chỉ vì lẽ hiển nhiên máy ảnh đã xuất hiện, nó là kẻ lưu giữ chính xác, trung thành, và nghệ thuật phải tìm ra hướng phác hoạ: nghĩa là vẽ cả hình thức bên ngoài lẫn cảm xúc bên trong, cả cái nhìn thấy lẫn cái không thể thấy... Không chỉ hội họa, ngay cả thời trang là ngành mà mọi sự đòi hỏi dường như chỉ tập trung vào hình thức, vậy mà trên các sàn diễn thời trang nổi tiếng nhất thế giới, tuần nào chúng ta cũng được nghe những nhà thiết kế hàng đầu nói rằng: tôi muốn chuyển tải ý tưởng này, ý tưởng kia vào thời trang. Giờ chúng ta hãy đi thẳng vào trung tâm của nội dung và hình thức. Có một câu nói nổi tiếng vô song về đề tài này là: Áo lễ không làm nên thầy tu, nhưng chẳng thầy tu nào không mặc áo lễ. Quả là chí lý! Thầy tu chính là nội dung, còn áo lễ chỉ là hình thức. Bộ áo lễ làm sao có thể hoá thầy tu nếu như quàng nó lên vai kẻ cha căng chú kiết nào đó, hắn đã mặc áo lễ, nhưng có giảng được kinh sách đâu, vì áo lễ đâu có thể thay thế bệ não chưa từng đọc kinh của hắn. Nhưng nếu như có một thầy tu, thầy có thể giảng đạo với một chiếc quần xà lỏn trên người không? Chắc hẳn đã là thầy tu thì phải mặc áo lễ. Phương ngôn trên dẫn chúng ta đến một nhận thức chắc chắn bất di bất dịch là: nội dung tác phẩm không thể nào thoát ly hình thức của tác phẩm, ngược lại, hình thức của tác phẩm cung không thể xa lia nội dung của nó. Đã đành như thế rồi, nhưng cuộc tranh luận vẫn cứ xảy ra: nhưng cái nào quan trọng hơn cái nào? Nội dung hay hình thức? Thầy tu hay áo lễ? Ở đời có đi có hơn, có trèo có ngã, nhưng cái ngã của hành động phải hơn ngồi chờ dưới gốc sung. Câu hỏi cái nào hơn lúc này đã dễ trả lới hơn hẳn lúc đầu tất nhiên là: thẩy tu quan trọng hơn áo lễ vì để đào tạo mót thầy tu người ta phải mất 10 năm nhưng để may một áo lễ, người ta chỉ mất có ba ngày. Và như vậy hiển nhiên nội dung quan trọng hơn hình thức. Chính thế mà kịch tác gia nổi danh Beltold Brecht đã qủa quyết: “Văn học mà không có triết học chỉ là trò bếp núc. Còn một câu nói khác chúng ta thường xuyên nghe trong nghệ thuật: nghệ sĩ có thể chưa phải nhà tư tưởng nhưng trong tác phẩm không thể nào không có tính tư tưởng. Hãy thử hình dung vài tác phẩm của các tác giả lớn nhất của mọi thời đại thì thấy: “Đônki – hôtê của Cervantes đã bàn đến chàng hiệp sĩ đi lang bạt kỳ hồ để tìm kiếm danh dự hiệp sĩ, danh dự không phải là điều quan trọng nhất của con người sao? “Anh em nhà Caramadốp của Oostoievski bàn đến tính nhân bản soi chiếu cùng bảng giá trị vĩnh cửu của loài người trong đó có đức tin thầ ...