Hòa giải ở nông thôn miền Bắc Việt Nam (Giả thuyết dành cho một cuộc nghiên cứu)

Bài viết tóm lược một nghiên cứu định tính tiến hành tại một xã vùng trung du miền Bắc nhằm bổ sung bước đầu vào các hiểu biết chung về vấn đề mâu thuẫn và các biện pháp giải quyết mâu thuẫn ở Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hòa giải ở nông thôn miền Bắc Việt Nam (Giả thuyết dành cho một cuộc nghiên cứu)26 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 4 (76), 2001Hßa gi¶i ë n«ng th«n miÒn B¾c ViÖt Nam(Gi¶ thuyÕt dµnh cho mét cuéc nghiªn cøu) Bïi Quang Dòng M©u thuÉn vµ hßa gi¶i trong bèi c¶nh ViÖt Nam lµ mét chñ ®Ò quan träng.NhiÒu t¸c gi¶ n−íc ngoµi ®· viÕt vÒ chñ ®Ò nµy vµ phÇn lín bµn tíi x· héi n«ng th«n(Robert Samson 1967, James Scott 1976, Samuel Popkin 1979...). Giíi nghiªn cøu ë ViÖt Nam, do rÊt nhiÒu lý do cho tíi nay míi chØ cã c¸c nhµd©n téc häc quan t©m ®Õn chñ ®Ò, vµ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn x· héi truyÒn thèng tr−íc1954. C¸c nhµ nghiªn cøu nµy cung cÊp nhiÒu hiÓu biÕt lý thó vÒ nh÷ng khÝa c¹nhkh¸c nhau cña ®êi sèng ViÖt Nam truyÒn thèng: xÝch mÝch trong quan hÖ th©n téc vµgia ®×nh, m©u thuÉn gi÷a bé m¸y quyÒn lùc ë ®Þa ph−¬ng vµ n«ng d©n, bÊt ®ång gi÷ac¸c thÕ hÖ kh¸c nhau ( NguyÔn V¨n Huyªn 1940, TrÇn Tõ 1979). Trong sù nghiÖp §æi míi ë ViÖt Nam hiÖn nay, m©u thuÉn còng nh− nh÷ngkhÝa c¹nh kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh d©n chñ t¹i c¬ së b¾t ®Çu ®−îc ®Ò cËp réng r·itrªn b¸o chÝ, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1998, víi nghÞ quyÕt cña §¶ng ta vÒ viÖc thùc hiÖnquy chÕ d©n chñ c¬ së. MÆc dï ®· ®−îc nãi nhiÒu trªn b¸o chÝ nh−ng cho ®Õn nay vÉnch−a cã mét nghiªn cøu hÖ thèng nµo vÒ chñ ®Ò m©u thuÉn, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c thÓ chÕhßa gi¶i. Bµi nµy lµ tãm l−îc cña mét nghiªn cøu ®Þnh tÝnh tiÕn hµnh t¹i mét x·vïng Trung du miÒn B¾c, nh»m bæ sung b−íc ®Çu vµo c¸c hiÓu biÕt chung vÒ vÊn ®Òm©u thuÉn vµ c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt m©u thuÉn ë ViÖt Nam. Trong giíi h¹n cñamét nghiªn cøu s¬ bé, viÖc ph©n tÝch d÷ liÖu míi chØ cho phÐp h×nh dung c¸c vÊn ®Òvµ ph¸t triÓn mét vµi gi¶ thuyÕt lµm viÖc.1 1. Nhãm s¬ cÊp Ph−¬ng thøc tæ chøc kinh tÕ n«ng d©n t¹o nªn mét kiÓu gia ®×nh h¹t nh©n,víi t− c¸ch lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ ¨n ë. Tuy nhiªn, h¹t nh©n hãa gia ®×nh kh«ng kÐotheo viÖc xãa bá hoµn toµn mäi chøc n¨ng x· héi cña gia ®×nh më réng. Bµ con hähµng, th−êng ë ngay trong cïng mét lµng, lµ mét nhãm tham chiÕu v÷ng ch¾c vÒ mÆtt×nh c¶m, ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng n¬i nhËn diÖn x· héi ®−îc ng−êi ta −utiªn nhÊt, do cã cïng mét nguån gèc tæ tiªn. H¬n n÷a, gia ®×nh më réng lµ mét ®ßihái rÊt m¹nh vÒ kiÓm so¸t x· héi, ®Æc biÖt lµ ë ng−êi tr−ëng hä. C¸c nhãm s¬ cÊp gi÷ vai trß nhÊt ®Þnh ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn.H×nh thøc phæ biÕn ®Ó gi¶i quyÕt xÝch mÝch lµ tæ chøc c¸c cuéc häp gia ®×nh. Trong1 Bªn c¹nh viÖc ph©n tÝch c¸c tµi liÖu thø cÊp, nhãm nghiªn cøu cßn tiÕn hµnh mét cuéc nghiªn cøu s¬ bévµo th¸ng 11/2000 t¹i mét x· vïng Trung du cña tØnh VÜnh Phóc. Nhãm nghiªn cøu ®· pháng vÊn 25 hé gia®×nh, vµ 13 c¸n bé theo mét sè chñ ®Ò ®· ®−îc th¶o s½n. C¸c cuéc trao ®æi víi hé gia ®×nh vµ pháng vÊn c¸nbé ®Òu ®−îc ghi chÐp dïng lµm c¬ së cho viÖc ph©n tÝch. Ngoµi ra, viÖc tiÕp xóc vµ quan s¸t t¹i hé gia ®×nh,tham gia c¸c buæi häp d©n còng ®em l¹i nh÷ng th«ng tin h÷u Ých. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Bïi Quang Dòng 27c¸c cuéc häp nh− vËy, ng−êi ta mêi hÇu hÕt thµnh viªn trong gia ®×nh tíi, kÓ c¶ c¸ccon trai ®· ra ë riªng vµ vî anh ta (con d©u). §iÓm quan träng lµ t¹i c¸c cuéc häp Êy,bao giê còng cÇn cã mÆt bè vµ mÑ. ThËm chÝ ng−êi bè lµ nh©n vËt b¾t buéc, nÕutr−êng hîp bè mÊt nh−ng vÉn cßn mÑ th× ng−êi ta sÏ mêi mét «ng b¸c hoÆc «ng chó;tãm l¹i, bao giê còng cÇn tíi sù cã mÆt cña mét ng−êi ®µn «ng cã tuæi, ng−êi ®µn «ngnµy sÏ n¾m vai trß chñ täa trong cuéc häp gia ®×nh. Khi häp gia ®×nh, mäi ng−êi ®Òu ph¸t biÓu ý kiÕn, ®−¬ng sù còng ®−îc nãi ýkiÕn cña m×nh. Ng−êi ta sÏ c¨n cø vµo ý kiÕn ®−îc ®a sè t¸n thµnh ®Ó coi nh− lµnghÞ quyÕt cña cuéc häp. Nh×n chung, c¸c xÝch mÝch trong gia ®×nh, hay trong hä,nÕu thuéc ph¹m vi t×nh c¶m, hay nÕu liªn quan tíi viÖc chia gia tµi vµ møc ®é nh÷ngtranh chÊp kh«ng lín th× t¸c dông cña ¸p lùc quan hÖ th©n thuéc kh¸ lín vµ cã thÓgi¶i quyÕt ®−îc xÝch mÝch. Thùc chÊt cña c¸c cuéc häp gia ®×nh lµ t¹o ra c¸i mµ ta cãthÓ gäi lµ søc Ðp nhãm ®èi víi c¸ nh©n. Søc Ðp nhãm nh− thÕ ph¶n ¶nh mét vÞ thÕ®Æc biÖt cña c¸ nh©n trong gia ®×nh. Lêi mét ng−êi chñ hé t¹i x· nghiªn cøu: Bao giê còng thÕ, nÕu chØ cã bè mÑ hay «ng b¸c nãi th«i th× Ýt khi ®øa cã lçi nã chÞunghe, nh−ng nÕu nhiÒu ng−êi nãi th× nã sÏ ph¶i hiÓu ra. (Nam giíi, lµm ruéng, 47 tuæi) Nh− vËy c¸ nh©n hµnh ®éng theo sù tr«ng ®îi cña tËp thÓ, hµnh ®éng cña anhta bÞ rµng buéc bëi sù t¸n thµnh cña nhãm, trong ®iÒu kiÖn x· héi nghiªm ngÆt Êy, Ýtcã chç dµnh cho sù thÓ hiÖn cña lîi Ých c¸ nh©n. Mét n«ng d©n kÓ cho chóng t«i nghe vÒ ho¹t ®éng cña tæ chøc hä nh− sau: tronghä «ng ta cã mét cô bÞ mï, con c¸i kh«ng cã. Bµ con trong hä vËn ®éng mçi ng−êi gióp®ì cho ba chôc, n¨m chôc, nÕu ai kh¸ th× gióp ®ì ...