HOANG MẠC HOÁ

Trong các nguyên nhân gây ra n n sa m c hóa, ph ạ ạ ần lớn là do tác độngcủa con người từ khoảng 10.000 năm nay (Thế Holocen). Việc lạm dụngđất đai trong các ngành chăn nuôi gia súc, canh tác ruộng đất, phá rừng,đốt đồng, trữ nước, khai giếng, tăng lượng thổ diêm (soil salinity) và biếnđổi khí hậu toàn cầu đã góp sức làm sa mạc hóa nhiều vùng trên trái đất.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
HOANG MẠC HOÁ Nguyên nhânTrong các nguyên nhân gây ra nạn sa mạc hóa, phần lớn là do tác độngcủa con người từ khoảng 10.000 năm nay (Thế Holocen). Việc lạm dụngđất đai trong các ngành chăn nuôi gia súc, canh tác ruộng đất, phá rừng,đốt đồng, trữ nước, khai giếng, tăng lượng thổ diêm (soil salinity) và biếnđổi khí hậu toàn cầu đã góp sức làm sa mạc hóa nhiều vùng trên trái đất.Đất sa mạc thường có biên giới rõ rệt với miền kế cận nhưng cũng có khivùng sa mạc tiếp giáp một vùng chuyển tiếp rồi mới đến vùng đất ẩmnên miền ven sa mạc khó ấn định hơn. Vùng chuyển tiếp ở ven sa mạcnày thường có hệ sinh thái mong manh. Đây cũng là nơi có nhiều tiểu khíhậu. Thí dụ như: cồn cát cao có thể che khuất gió cho một thửa đấttrũng, và từ đó tạo điều kiện cho cây cỏ mọc xen vào. Đến khi có mưa thìvùng có thảo mộc sẽ có nhiệt độ mát hơn.Hệ sinh thái ở vùng ven rất dễ bị giao động bởi sinh hoạt con người nhưtrong trường hợp chăn nuôi. Móng guốc của loài mục súc thường nệnchặt các tầng đất, làm giảm lượng nước thấm xuống các mạch nướcngầm. Những lớp đất trên thì chóng khô, dễ bị gió mưa soi mòn. Conngười còn gây nên nạn đốn cây lấy củi cùng động tác của các loài giasúc gặm cỏ làm hư lớp rễ thảo mộc vốn quyện lớp đất xuống. Đất vì đódễ tơi lên, chóng bị khô và biến thành bụi. Hiện tượng này diễn ra ởnhững vùng ven sa mạc khi con người chuyển từ lối sống du mục sanglối sống ngụ canh.Các cồn cát sa mạc cũng có thể di chuyển góp phần vào hiện tượng samạc hóa. Gió là động lực chính đẩy các cồn cát. Những hạt cát có thểlăn trên mặt đất hoặc tung lên trên không rồi rơi xuống. Chính động táctung lên sẽ làm giao động thêm, khuếch đại lượng cát bị xô đẩy. Kết quảlà lũ cát khi cả một cồn cát trườn vào. Khi có gió mạnh làm bão cát thì lũcát có thể làm cồn cát tiến lên hàng chục mét tương tự như hiệntượng tuyết truồi (avalanche). Lũ cát còn có thể xảy ra khi cát dồn lênđến đỉnh cồn sẽ trượt xuồng triền dốc bên kia, làm cồn cát tiến lên.Hạn hán có khi bị ngộ nhận là nguyên do của tiến trình sa mạc hóa. Hạnhán phải nói là góp phần trong tiến trình đó nhưng nguyên do chính là doáp lực sinh hoạt con người trên môi trường thiên nhiên. Theo địa chấthọc thì trước thời kỳ văn minh nhân loại, không có bằng chứng khoa họcnào để nói rằng diện tích sa mạc đang lan rộng thêm. Chỉ sau khi conngười thay đổi môi sinh ta mới thấy hiện tượng sa mạc hóa.Hạn hán là biến chuyển thường xuyên xảy ra ở những vùng khô cằnnhưng khi đã có mưa thì môi sinh bình phục nhanh chóng. Chính là nạnlạm dụng đất đai làm suy thoái chất đất như trong trường hợp chăn nuôimục súc quá tải và nạn nhân mãn đã tăng cường tốc độ sa mạc hóa ởvùng ven sa mạc. Dân du mục khi muốn thoát vùng sa mạc khô cằnthường đưa đàn mục súc đến vùng ven để sinh sống nhưng chính độngtác đó đã làm sa mạc thêm rộng lớn và họ đã vô tình mang cái khô cằncủa sa mạc theo với họ.Vùng khô cằn cũng có thể canh tác được nhưng khi áp lực của con ngườilàm hư hại lượng thảo mộc thiên nhiên thì đất khô dễ bị gió biến thànhbụi. Thiếu bóng rợp, nước trong lòng đất mau bốc hơi, lưu lại chất muốilàm tăng độ thổ diêm (soil salinity). Quá trình này làm đất thêm cằn cỗi,cây cỏ không mọc được và tốc độ suy thoái càng nhanh khi khí hậu trongvùng bị biến đổi với lượng mưa càng ít đi.Biện phápVì nguy cơ thiệt hại đến hệ sinh thái, nhiều quốc gia có biện pháp chốngsa mạc hóa như Kế hoạch Hành động Bảo tồn Đa dạng Sinh thái(Biodiversity Action Plans). Các biện pháp ứng dụng thường nhắm vàogiảm thiểu tốc độ sa mạc hóa và tái tạo đất màu nhưng động cơ nguyênthủy như chăn nuôi và canh tác đất quá lạm vẫn chưa khắc phục được.Các thảo mộc thuộc Họ Đậu vì có khả năng rút đạm khí từ không khí rồichâm xuống đất nên thường được trồng để cải tạo địa chất. Những biệnpháp khác phải kể việc xếp đá quanh gốc cây để tụ sương và giữ độẩm, hay cào luống nhỏ để tích hột cây cỏ khỏi bị gió thổi và hoãn nướcmưa không tháo quá nhanh. Vùng Sahel ở Phi châu áp dụng cách trồngcây xanh cản gió để giảm thiểu khả năng đất bị bốc bụi và nước bốchơi.Với nhu cầu dùng củi làm nhiên liệu ở các nước đang phát triển khá cao,vấn đề dân chúng đốn cây để lấy củi là một động lực gia tăng nạn samạc hóa. Một biện pháp là phổ biến loại lò bếp dùng năng lượng mặttrời để nấu nướng hoặc những loại lò bếp củi có hiệu suất cao (highefficiency).Có địa phương cho đặt rào chắn cát để cản sức gió đồng thời trồng cácloài thảo mộc cho đất khỏi bị soi mòn. Bụi cây xanh trồng ở chân đụn cátcó khả năng ổn định vị trí của đụn và giảm lượng cát bị gió di chuyển.Việt Nam là một trong 5 quốc gia dự báo sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề do bi ến đ ổi khí hậu với các lo ại hình thiên taixảy ra sẽ ngày càng nhiều và khốc liệt, điển hình là hạn hán và sa mạc hóa. Đi ều đó đòi h ỏi c ần ph ải nhanh chóngxây dựng và thực hiện các giải pháp chiến lược, các công tác phòng chống gi ảm nhẹ thiên tai, trong đó có vi ệc xâydựng hệ thống quản lý hạn hán và sa mạc hóa ở Việt Nam.Hạn hán và s ...