Kết quả nghiên cứu về thành phần loài bộ Phù du (Insecta: Ephemeroptera) tại Vườn Quốc gia Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng

Dựa trên việc định loại mẫu vật thu được ở 14 điểm nghiên cứu khác nhau tại hệ thống suối chính của Vườn Quốc gia Phia Oắc – Phia Đén, tỉnh Cao Bằng trong tháng 10/2020, đã xác định được 34 loài thuộc 23 giống, 9 họ của bộ Phù du (Insecta: Ephemeroptera). Bài viết trình bày kết quả nghiên cứu về thành phần loài bộ Phù du (Insecta: Ephemeroptera) tại Vườn Quốc gia Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kết quả nghiên cứu về thành phần loài bộ Phù du (Insecta: Ephemeroptera) tại Vườn Quốc gia Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM - HỘI NGHỊ KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 5 DOI: 10.15625/vap.2022.0028 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN LOÀI BỘ PHÙ DU (INSECTA: EPHEMEROPTERA) TẠI VƯỜN QUỐC GIA PHIA OẮC - PHIA ĐÉN, TỈNH CAO BẰNG Nguyễn Văn Vịnh1,*, Nguyễn Thị Ánh Nguyệt1, Ngô Trần Quốc Khánh1 Tóm tắt. Dựa trên việc định loại mẫu vật thu được ở 14 điểm nghiên cứu khác nhau tại hệ thống suối chính của Vườn Quốc gia Phia Oắc – Phia Đén, tỉnh Cao Bằng trong tháng 10/2020, đã xác định được 34 loài thuộc 23 giống, 9 họ của bộ Phù du (Insecta: Ephemeroptera). Về cấu trúc thành phần loài, họ Heptageniidae có số lượng loài nhiều nhất với 12 loài. Tiếp theo là họ Baetidae có 9 loài; họ Ephemerellidae có 4 loài; họ Leptophlebiidae có 3 loài; họ Ephemeridae có 2 loài. Các họ Isonychiidae, Siphluriscidae, Teloganodidae và Vietnamellidae mỗi họ chỉ có 1 loài. Các loài thuộc họ Heptageniidae, Baetidae phân bố rộng và bắt gặp ở hầu hết các điểm thu mẫu, tuy nhiên một số loài có phân bố hẹp. Mức độ tương đồng về thành phần loài bộ Phù du giữa VQG Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng và các khu vực nghiên cứu khác là ở mức gần nhau ít và gần nhau. Mức độ tương đồng giữa VQG Phia Oắc - Phia Đén và KBTTN Pù Luông (K = 0,57) là cao nhất; với VQG Tam Đảo (K = 0,39) là thấp nhất. Từ khóa: Cao Bằng, côn trùng, phù du, thành phần loài, VQG Phia Oắc – Phia Đén. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Vườn Quốc gia Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng là khu vực có thung lũng hẹp, xung quanh được bao bọc bởi những dãy núi cao, địa hình bị chia cắt mạnh tạo thành nhiều khe suối. Chính vì sự đa dạng trong đặc điểm sinh cảnh đã tạo ra sự phong phú và các điều kiện thuận lợi cho hệ thống động vật thủy sinh phát triển, đặc biệt là nhóm côn trùng nước. Trong số các bộ côn trùng nước, bộ phù du (Ephemeroptera) được biết đến là bộ có số lượng loài rất phong phú, phân bố rộng khắp trên toàn thế giới. Hiện nay, trên thế giới đã ghi nhận được khoảng 3.046 loài thuộc 405 giống và 42 họ của bộ phù du (Barber- James, 2008). Trong tự nhiên, chúng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi và lưới thức ăn tại các dạng thuỷ vực nước ngọt như: sông, suối, ao, hồ… Bên cạnh đó, ấu trùng thuộc bộ Phù du có sự nhạy cảm với môi trường nước nên đã được ứng dụng làm sinh vật chỉ thị chất lượng môi trường nước (Nguyễn Xuân Quýnh và cộng sự, 2001). Tuy nhiên cho đến nay chưa có nghiên cứu nào về bộ phù du tại Vườn Quốc gia Phia Oắc – Phia Đén. Chính vì vậy nghiên cứu này sẽ góp phần cung cấp các dẫn liệu mới về thành phần loài của bộ phù du tại khu vực này. 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Thời gian, đối tượng nghiên cứu, địa điểm thu mẫu 1 Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội * Email: vinhnv@hus.edu.vn 252 BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM Mẫu vật sử dụng trong nghiên cứu là mẫu ấu trùng phù du thu được từ ngày 28/10/2020 đến 30/10/2020 tại 14 điểm nghiên cứu (từ S1 đến S14) thuộc hệ thống suối của VQG Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng. Sơ đồ về các điểm thu mẫu được thể hiện ở Hình 1. Hình 1. Các điểm thu mẫu tại Vườn Quốc gia Phia Oắc – Phia Đén, tỉnh Cao Bằng 2.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu mẫu được thực hiện theo phương pháp của Mc Cafferty (1983), Nguyen (2003), Nguyễn Xuân Quýnh và cộng sự (2001). Tại mỗi điểm, thu mẫu định tính được thực hiện ở cả nơi nước chảy, cũng như nước đứng. Quá trình thu mẫu định tính bằng vợt ao (Pond net) cà vợt cầm tay (Hand net), thời gian thu mẫu tại mỗi điểm là 30 phút. Mẫu thu ngoài thực địa được bảo quản trong cồn 80o, ghi etiket đầy đủ và đem về lưu trữ, bảo quản, phân tích và định loại tại phòng thí nghiệm, Bộ môn Động vật học ứng dụng, Khoa Sinh học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Phương pháp phân tích mẫu: Mẫu được rửa sạch cho ra khay thêm ít nước. Dùng panh nhặt hết các ấu trùng bộ Phù du cho vào lọ và bảo quản trong cồn 80o. Định loại mẫu vật dựa trên các tài liệu của Nguyen (2003), Nguyen và Bae (2003, 2004). Xử lý số liệu: Số liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm Microsoft Office Exel 2020® và phần mềm Primer v.6 của hãng Primer®- ETM Ltd, UK. Chỉ số tương đồng Sorensen được sử dụng để so sánh mức độ tương đồng về thành phần loài giữa các khu vực PHẦN 1. NGHIÊN CỨU CƠ BẢN TRONG SINH HỌC 253 nghiên cứu được tính theo công thức: K=2c/(a+b) trong đó: K là chỉ số tương đồng, a số loài ở sinh cảnh thứ nhất, b là số loài ở sinh cảnh thứ 2, c là số loài chung của 2 sinh cảnh. 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 3.1. Thành phần loài phù du tại VQG Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng Kết quả phân tích mẫu vật thu được tại khu vực nghiên cứu đã xác định được 34 loài thuộc 23 giống 9 họ của bộ Phù du. Các loài thuộc họ Heptageniidae, Baetidae phân bố rộng và bắt gặp ở hầu hết các điểm thu mẫu, tuy nhiên một số loài có phân bố hẹp như các loài thuộc họ Isonychiidae, Siphluriscidae, Teloganodidae và Vietnamellidae. Danh sách thành phần loài bộ Phù du ở VQG Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng được thể hiện qua Bảng 1. Bảng 1. Thành phần loài phù du tại VQG Phia Oắc - Phia Đén, năm 2020 TT Tên taxon 1. Họ Baetidae 1 Acentrella sp.1 2 Acentrella sp.2 3 Baetiella trispinata Tong and Dudgeon, 2000 4 Baetiella sp. 5 Baetis sp.1 6 Baetis sp.2 7 Baetis sp.3 8 Platybaetis bishopi Müller-Liebenau, 1980 9 Platybaetis edmundsi Müller-Liebenau, 1980 2. Họ Ephemerellidae 10 ...