Khoa học giáo dục - Phương pháp nghiên cứu: Phần 2

Tài liệu Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục: Phần 2 do Nguyễn Văn Hộ biên soạn trình bày về một số vấn đề có tính chất phương pháp luận trong một công trình nghiên cứu khoa học giáo dục như sự lựa chọn nghiên cứu, tư tưởng chủ đạo của công trình nghiên cứu, việc chọn đề tài nghiên cứu, vai trò của giả thuyết và tiên đoán khoa học; những con đường chủ yếu để nghiên cứu khoa học giáo dục, yêu cầu về phẩm chất đối với người làm công tác nghiên cứu khoa học giáo dục.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Khoa học giáo dục - Phương pháp nghiên cứu: Phần 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÓ TÍNH CHẤT PHƯƠNG PHÁP LUẬN TRONG MỘT CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU Tham gia vào một công trình nghiên cứu, chúng ta thường bị vấp ngay từ những bước đầu tiên; Tuỳ theo trình độ và năng lực nghiên cứu độc lập ở mỗi người, mức độ vấp váp có thể khác nhau, nhưng nhìn chung, chúng ta thường gặp những vấn đề có tính chất PPL sau đây: 1. Sự lựa chọn vấn đề nghiên cứu. 1.1 Trong khoa học giáo dục (cũng như trong các hoạt động nghiên cứu ở các lĩnh vực khoa học khác) việc nghiên cứu thường bắt đầu từ việc lựa chọn vấn đề (trong quá trình nghiên cứu sẽ chính xác hoá, thành những đề tài chặt chẽ) và việc giải quyết trọn vẹn một vấn đề nào đó thường làm xuất hiện một cái gì đó mới mẻ (về nội dung, về phương pháp...) thường là chưa có, chưa xuất hiện trong khoa học. Rõ ràng là kết quả của việc nghiên cứu thường bắt đầu và phần lớn phụ thuộc vào cách đặt vấn đề và cách lập luận chính xác về các vấn đề được nghiên cứu. Tất nhiên là trong nền khoa học hiện đại, không phải nhà nghiên cứu nào cũng có thể phát hiện, sáng tạo ra cái mới bởi vì điều đó còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như trình độ tư duy khoa học, năng lực phân tích tổng hợp, điều kiện thiết bị kỹ thuật nghiên cứu . . . Thường thì số nhà khoa học chuyên nghiên cứu về lý luận cơ bản thường chiếm tỷ lệ thấp so với những người làm công tác nghiên cứu ứng dụng. Tuy vậy, trong thực tế, ở mỗi anh Vực nghiên cứu đều có những khía cạnh, những yêu cầu sáng tạo rất khác nhau. Chính D.Z.Béc nan cũng đã nhận xét rằng trong chiến lược nghiên cứu việc tìm ra vấn đề có tính liên tục trong công trình nghiên cứu là việc làm khó hơn so với việc giải quyết vấn đề. Sở dĩ có tình trạng ấy vì công việc thứ nhất tuy đòi hỏi cao ở nhà nghiên cứu nhưng ở trường hợp thứ nhất thường chỉ đòi hỏi trình độ uyên bác, tổng hợp, khái quát hoá về kiến thức để tìm tòi, xác lập vấn đề, còn ở trình độ thứ hai, chủ yếu lại đòi hỏi trình độ tổ chức, kỹ năng vận dụng kiến thức và trên thực tế nếu có kinh nghiệm là có thể thực hiện được (tất nhiên tuỳ trình độ nghiên cứu mà chất lượng có thể cao thấp khác nhau). 1.2. Ở mức độ PPL nghiên cứu thì cái gọi là vấn đề đòi hỏi chúng ta phải lựa chọn và tiến hành nghiên cứu chính là một dạng biểu hiện trong các quá trình nghiên cứu cũng như trong quá trình giáo dục. Khoa học không thể nào phát triển được nếu không có sự nỗ lực tìm tòi, nghiên cứu, phát hiện những yếu tố mới và loại bỏ dần những yếu tố cũ kỹ lỗi thời, ít triển vọng mà tất cả những cái đó đều bắt đầu từ việc chọn đúng vấn đề, hướng phát triển hợp quy luật của khoa học. Đặc biệt là trong khoa học xã hội, nếu ta lựa chọn vấn đề để nghiên cứu mà vấn đề đó không hề liên quan gì đến thực tiễn xã hội, đến đời sống con người - mà như vậy thì cũng chẳng liên quan gì đến ai, đến lĩnh vực lý luận cụ thể nào... thì ngay từ lúc định hướng và lựa chọn đã bao hàm nguy cơ thất bại của công trình nghiên cứu. Ví như trong thực tế nghiên cứu về giáo dục ở nước ta tại thời điểm hiện nay, trong khi cả thế giới đều đã thực hiện đa dạng giáo dục và xã hội hoá giáo dục một cách rộng rãi, sâu sắc mà chúng ta lại chỉ bó hẹp việc nghiên cứu trong hệ thống giáo dục chính quy, cổ điển thì chắc chắn là kết quả nghiên cứu sẽ đơn điệu, máy móc, khó lòng được xã hội hưởng ứng. Việc xác định đúng đắn các dạng mâu thuẫn trong các vấn đề nghiên cứu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bởi lẽ, trong cấu tạo lôgíc của các vấn đề xuất hiện trong hệ thống sự kiện hàng ngay, bản thân chúng đã chứa đựng các mâu thuẫn nội tại; Vấn đề sẽ xuất hiện như là sự chuyển biến từ cái cũ sang cái mới trong phạm vi nhận thức khoa học, khi cái lỗi thời đã bị thay thế, bị đẩy lùi, nhường chỗ cho cái mới xuất hiện và phát triển đẩy triển vọng. Việc giải quyết các mâu thuẫn vốn có trong các vấn đề nghiên cứu sẽ thúc đẩy sự ra đời của các thành tựu khoa học mới, thúc đẩy nền khoa học tiến tới. Ví dụ: Việc nghiên cứu về vấn đề giáo dục liên tục (Contiming education) sẽ phát hiện ra các con đường và cách thức để nâng cao dân trí ở mức độ cao trong khi khoa học kỹ thuật tiếp tục phát triển và nhất là do trình độ phát triển kinh tế - xã hội còn thấp, ở nhiều nước (như nước ta chẳng hạn) chỉ có thể phổ cập giáo dục Ở trình độ rất thấp (mâu thuẫn với yêu cầu liên tục phải nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài để đáp ứng các yêu cầu của xã hội và thích nghi với cách mạng khoa học và công nghệ). Vấn đề xác định các mâu thuẫn và giải quyết đúng đắn các mâu thuẫn sẽ tạo nên động lực thúc đẩy sự chuyển biến trong hoạt động khoa học cũng như trong hoạt động thực tiễn. Sự phát triển ngày càng cao của nhận thức khoa học được thực hiện thông qua quá trình nghiên cứu, giải quyết các mâu thuẫn, khắc phục sự thiếu phù hợp giữa lý luận và thực tiễn sẽ tạo ra những trình độ phát triển mới, hình thành những hệ thống lý luận mới. Trong lịch sử phát triển của các ngành khoa học luôn ...