Kịch nói Việt Nam: ngoại sinh và nội sinh

Kịch nói vào Việt Nam những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX như là kết quả của quá trình tiếp nhận ảnh hưởng trực tiếp từ nền sân khấu Pháp. Vấn đề đặt ra không phải là thừa nhận tính hiển nhiên này mà là phân tích sự du nhập ấy diễn ra trên thực tế như thế nào, đồng thời rút ra những kinh nghiệm của bộ môn nghệ thuật có nguồn gốc ngoại lai đã biến cải, cấu trúc lại ra sao trong điều kiện cụ thể của môi trường mới. Những bài học ấy phải...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kịch nói Việt Nam: ngoại sinh và nội sinh K ch nói Vi t Nam: ngo i sinh và n i sinh K ch nói vào Vi t Nam nh ng th p k u tiên c a th k XX như là k t qu c a quá trình ti p nh n nh hư ng tr c ti p t n n sân kh u Pháp. V n t ra không ph i là th a nh n tính hi n nhiên này mà là phân tích s du nh p y di n ra trên th c t như th nào, ng th i rút ra nh ng kinh nghi m c a b môn ngh thu t có ngu n g c ngo i lai ã bi n c i, c u trúc l i ra sao trong i u ki n c th c a môi trư ng m i. Nh ng bài h c y ph i chăng th t h u ích vì chúng ta, m t l n n a, cũng ang bư c vào cu c h i nh p văn hóa toàn di n và sâu s c v i th gi i hi n i, không ph i th ng như h i u th k XX mà mang tính ch ng, xu t phát t chi n lư c văn hóa lâu dài. n u th k XX, nư c ta v n ch t n t i và ph bi n nh ng b môn sân kh u d ng th c k ch hát v i nh ng bi n th khác nhau. Tu ng và chèo, thích h p v i ki u t ch c xã h i ti u nông, t cung t c p mà nh p s ng nhìn chung tĩnh l ng, ch m rãi, ít xáo tr n. Xã h i này chưa h bi t n k ch nói v i tư cách m t lo i hình ngh thu t nh n th c và tái hi n th c t i trong quá trình v n ng, chuy n bi n c a nó. Trong khi ó phương Tây, k ch nói, v i b dày l ch s hơn hai ngàn năm, ã là m t b môn sân kh u hoàn ch nh v a c xưa l i v a tr trung vì thư ng xuyên năng ng, i m i áp ng yêu c u c a th i i, c a hoàn c nh không gian c th và trên ch ng m c nh t nh còn mang tính qu c t . M c dù nư c Pháp không ph i x s khai sinh ra k ch, nhưng t i ây, k ch ã nhi u l n t t i ph n th nh, s n sinh ra nh ng trư ng phái, tác gia, tác ph m m u m c, chi u t a nh hư ng r ng kh p, do th luôn gi v trí quan tr ng trong b c tranh toàn c nh c a l ch s sân kh u nhân lo i. Ch ng h n sân kh u c i n th k XVII, hình th c chính k ch th dân (Drame bourgeois) th k XVIII, th Mélodrame và k ch lãng m n (Drame romantique) u th k XIX, dòng k ch t nhiên ch nghĩa và vai trò m u ngh o di n c a Antoine, ngư i sáng l p théâtre libre (sân kh u t do), ngư i th y c a ngh thu t dàn d ng và g n ây là s xu t hi n c a sân kh u ti n phong (L’Avant Garde), v i các tên tu i Ionesco, Beckett, Adamov.v.v... Mang trong mình nh ng ưu th y quy n rũ y, k ch nói Pháp n v i xã h i Vi t Nam úng vào lúc lu ng gió Âu hóa ang làm rung chuy n n n văn hóa c truy n. Cung cách sinh ho t m i, nh ng quan h m i gi a ngư i và ngư i n y sinh, an xen ho c l n át, thay th d n n p s ng cũ cùng v i à tăng ti n c a kinh t hàng hóa di n ra các ô th , t t y u hình thành th hi u m i, nhu c u sáng t o và thư ng th c khác xưa, d n n s ra i nh ng lo i hình văn h c, ngh thu t theo mô hình văn hóa phương Tây như thơ m i, ti u thuy t, k ch nói, i cùng v i nh ng phương th c truy n bá văn hóa chưa t ng có như m ng lư i trư ng h c Pháp-Vi t, vi c ph c p ch Qu c ng , s lan tràn c a báo chí, n loát, xu t b n ph m, r p hát c nh ô th ... Nh ng ti n văn hóa xã h i này, khi n cho s xu t hi n k ch nói không ph i tình c t phương Tây xa xôi “ t nh p” vào Vi t Nam mà còn nh m áp ng òi h i nh t nh c a b ph n công chúng m i, t ng l p viên ch c Tây h c và th dân. Nhưng s này l i chi m m t ph n nh , nên k ch nói v n b xem như m t v khách l , ít nhi u gây d ng b ph n công chúng ông o v n quen thu c v i k ch hát. Như v y s có m t c a k ch nói nư c ta, ngay trong giai o n u tiên n u không hoàn toàn mang tính áp t t bên ngoài vào (vì không có ngu n tư li u nào ch ng t ây là ý n m trong ch trương cai tr c a th c dân, cũng như không th y m t văn b n mang tính nhà nư c b t bu c ph i bãi b bi u di n tu ng, chèo thay th b ng k ch nói) thì cũng khó có th nh n th y ây là s ti p nh n nh hư ng mang tính t nguy n. Tình th v a có gì như là h u qu c a s cư ng ch l i v a có ph n t nguy n c a k ch nói ngay quá trình du nh p, kh i phát là c i m cơ b n quy nh di n m o và di n bi n c a ho t ng k ch nói Vi t Nam, không ch trong bư c i ban u mà còn c s phát tri n lâu dài sau này. Gi a k ch nói - hình th c sân kh u ngo i sinh xa l v i tu ng và chèo - nh ng b môn sân kh u n i sinh g n gũi dư ng như không di n ra s c nh tranh i u quy t li t, lo i tr nhau nh m xác l p v th c h u mà l i chung s ng bên nhau, th m chí còn tác ng qua l i hay ít ra cũng th a thu n ng m, phân chia vùng nh hư ng riêng i v i ho t ng c a m i ch ng lo i. N u k ch nói thư ng di n ra Nhà hát l n hay nh ng tr s sang tr ng thì tu ng, chèo lui v v i nh ng r p di n nh , bình dân như Sán Nhiên ài, C i lương hý vi n Hà N i. N u k ch nói quanh qu n các ô th l n vào nh ng d p nh t nh thì tu ng, chèo len l i v các vùng quê h o lánh... Trư c thay i c a th i th , c a nhân ...