Kiến thức lớp 10 Ca dao Việt Nam –ca dao than thân

Ca dao ra đời từ ngàn xưa, gắn với cuộc sống trăm đắng ngàn cay nhưng đậm tình nặng nghĩa. Những câu hát phản chiếu đời sống tâm hồn, đời sống tình cảm của người bình dân, chứa đựng những đạo lí dân gian sâu sắc.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến thức lớp 10 Ca dao Việt Nam –ca dao than thânKiến thức lớp 10Ca dao Việt Nam –phần2 Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩaCa dao ra đời từ ngàn xưa, gắn với cuộc sống trăm đắngngàn cay nhưng đậm tình nặng nghĩa. Những câu hátphản chiếu đời sống tâm hồn, đời sống tình cảm củangười bình dân, chứa đựng những đạo lí dân gian sâusắc.Những đề tài ca dao bắt nguồn từ thực tế cuộc sống laođộng sản xuất và những sinh hoạt đời thường, từ nhữngrung động tinh tế trước thiên nhiên, từ đời sống thuần hậuchất phác của người lao động. Chính vì thế, những hìnhảnh ca dao mộc mạc nhưng mang theo bao hơi thở tâmtình, những nỗi niềm thân phận. Toát lên từ những lời calà ý thức về phẩm giá, nhân cách, là những tình cảmthương nhớ đợi chờ, là khát vọng được sẻ chia, là ước aovề cuộc sống thủy chung mặn nồng.Ta hãy nghe những lời tình tự trong mô-tip thân em quenthuộc của ca dao:Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay aiKhông ngẫu nhiên đâu, khi những ví von về người phụnữa lại gắn với hình ảnh “tấm lụa đào” gợi cảm, vừa mềmmại dịu dàng như bản tính cố hữu của người phụ nữ, vừatươi tắn sắc đào tươi như sức sống mãnh liệt của tâmhồn. Thế nhưng tấm lụa cao quí ấy đã trở thành mónhàng trao đổi – phất phơ giữa chợ. Thân phận người phụnữ ngày xưa là thế, mỏng manh, phụ thuộc không biết điđâu về đâu giữa dòng đời trong đục khó phân. Bởi thế, lờica dao như một tiếng than, ngậm ngùi trong câu hỏi vọnglên biết vào tay ai? Dẫu phải rơi vào những nghịch cảnhnhư vậy, những lời ca về thân em vẫn toát lên một niềmkiêu hãnh về phẩm giá:Thân em như củ ấu gaiRuột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đenAi ơi, nếm thử mà xemNếm ra, mới biết rằng em ngọt bùi.Trong lời ca dao này, chứa đựng cái nhìn dân gian quanhviệc đánh giá hình thức - nội dung, hiện tượng - bản chấtqua một so sánh trực quan với củ ấu gai nhỏ bé. Vẫn làcách nói nhún nhường thân em, nhưng kín đáo bộc lộ vẻđẹp “ruột trong thì trắng” đối lập với vẻ bề ngoài đen đủixấu xí. Lời nhắn nhủ “ai ơi nếm thử mà xem” vừa nhưtrách móc, vừa như thiết tha mong mỏi ai ơi kia sẽ đến vớinhau vì cái “ngọt bùi” nồng nàn tình nghĩa. Không chỉ làtiếng nói tỏ bày tấm lòng, bài ca dao còn ẩn chứa nỗi niềmcay đắng thân phận, bởi lẽ người đời đôi khi lại phũ phàngthờ ơ với những vẻ đẹp thực chất mà đuổi theo cái hàonhoáng bề ngoài. Bởi thế, những tâm tình cất lên như mộtsự cảnh tỉnh, một lời nhắc nhở con người đến với nhaubằng tấm lòng.Ca dao có khả năng chắt lọc nghệ thuật sống từ chínhnhững cái cụ thể gần gũi trong đời sống hàng ngày để tạora những liên tưởng gắn với thế giới tâm hồn phong phútinh tế, với những tình cảm phức tạp của con người. Mộtvị khế chua mang theo bao xót xa cho tình duyên khôngtrọn vẹn. Những nghịch cảnh bất công trong cuộc đời cũluôn là lực cản khiến cho đôi lứa phải chia lìa. Trongnhững trái ngang ấy, lời ca dao cất lên bao thiết tha nhungnhớ:… Mặt trăng sánh với mặt trờiSao Hôm sánh với sao Mai chằng chằngMình ơi! có nhớ ta chăng?Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trờiTâm sự “mình –ta” biết bao quyến luyến! Mô-tip mình - tabao giờ cũng đọng lại những ân tình sâu nặng trong đờisống tình cảm của người bình dân. Tình yêu đôi lứa đượcsánh với ánh sáng mặt trăng, mặt trời, đặc biệt là các liêntưởng gắn với sao Hôm sao Mai –tuy hai mà một thậtkhắng khít. Từ đó hướng tới những giá trị cao cả bất tửcủa tình nghĩa dành cho nhau. Và cũng thật thú vị biết baokhi ánh sao kia lại biến thành “sao Vượt” băng qua bao trởlực đón nhận tình cảm nồng nàn. Ca dao đã diễn tả nỗilòng hướng về nhau thật tinh tế:Khăn thương nhớ aiKhăn rơi xuống đấtKhăn thương nhớ aiKhăn vắt lên vai…Ta nghe như có bao dùng dằng thương nhớ trong từng lờinồng nàn. Khăn thương nhớ ai, đèn thương nhớ ai… từngđộng tác, từng cái nhìn như mang theo cái bồn chồn lolắng cho duyên tình trắc trở. Nhịp thơ dàn trải, mongmanh. Có thể hình dung ra từng cử chỉ, từng động tác dồnnén nhớ thương. Lời ca dao gợi lên bao suy ngẫm vềhoàn cảnh trớ trêu của người phụ nữ không tự định đoạtđược duyên tình của mình. Bức tranh tâm trạng ấy vừađược tạo nên bằng những hình ảnh nối kết khăn – đèn –mắt, vừa là điệp khúc tâm trạng đầy day dứt “… thươngnhớ ai” – hàm chứa trách móc giận hờn . Khoảnh khắcngười con gái đối diện chính mình cũng là lúc ta nhận rachiều sâu tâm hồn đằm thắm thủy chung, nhận ra nỗi lòngngổn ngang trăm mối tơ vò. Bài ca dao này cũng như mộtlời ca dao tương tự : đêm qua ra đứng bờ ao/ trông cá cálặn trông sao sao mờ…. Mỗi vật được nhắc đến như chứađựng trong đó cả tấm tình hướng về nhau. Nhịp lục bátkhép lại tâm tư trĩu nặng:Đêm qua em những lo phiềnLo vì một nỗi không yên mọi bềLời ca dao kín đáo như oán như than, hé mở bao bấtcông ngang trái, trắc trở tình duyên. Không gian cảnh vậtnhư chứa đựng nỗi niềm con người, thành tâm trạng cấtlên lời nhắn nhủ tha thiết. Nhưng có thể thấy cùng vớiniềm tin son sắt, tình cảm nhớ nhung, không bao giờ cadao lại đem đến cảm giác ủy mị yếu đuối mà luôn đau đáumột tấm òng chung thủy.Ngay trong những hoàn cảnh đắng cay chua xót, trong sựcách xa chia lìa, tấm lòng người bình dân dành cho nhauthật bền bỉ:Muối ba năm muối đang còn mặnGừng chín tháng gừng hãy còn cayĐôi ta tình nặng nghĩa dàyCó xa nhau đi nữa ba vạn chín nghìn ngày mới xaHình tượng “muối mặn – gừng cay” từ lâu đã gắn với cuộcsống bình dị của người dân quê: “Tay bưng đĩa muốichấm gừng – Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”.Cái mặn nồng của ân tình, cái cay cực cùng nếm trải đãkết lại những tấm lòng. Thời gian dù có cách xa, vị đời cóthể nhạt nhẽo, nhưng những ân tình đã thành gừng caymuối mặn thì không có một trở lực nào có thể làm lạt phai.Ân tình ấy được đo bằng thời gian đời người ba vạn chínnghìn ngày – trăm năm, đã trở thành lẽ sống đậm đà tìnhnghĩa thủy chung của dân tộc. Thật cụ thể ...