Kiến thức lớp 10 Sử thi Đam săn-bản sắc văn hóa

Với khối lượng đồ sộ lên đến hàng trăm, sử thi Tây Nguyên là "bộ bách khoa thư" khổng lồ hiếm có về thời cổ của các dân tộc Tây Nguyên nước ta. Người Ấn Độ nói: "Cái gì không có trong hai bộ sử thi Mahabharata và Ramayana thì không thể tìm thấy bất kì ở đâu trên đấtnước Ấn Độ"
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến thức lớp 10 Sử thi Đam săn-bản sắc văn hóaKiến thức lớp 10Sử thi Đam săn-phần5Bản sắc văn hóa Tây Nguyên quasử thi Đam SanVới khối lượng đồ sộ lên đến hàng trăm, sử thi TâyNguyên là bộ bách khoa thư khổng lồ hiếm có về thời cổcủa các dân tộc Tây Nguyên nước ta. Người Ấn Độ nói:Cái gì không có trong hai bộ sử thi Mahabharata vàRamayana thì không thể tìm thấy bất kì ở đâu trên đấtnước Ấn Độ, còn chúng ta cũng có thể tự hào mà nói:Cái gì không có trong sử thi Tây Nguyên thì không thểtìm thấy trên đất Tây Nguyên. Nếu như Iliat, Odixe-những tác phẩm anh hùng ca vĩ đại của Hi Lạp ca ngợi lítưởng vinh quang và chiến trận thì những anh hùng caTây Nguyên lại hướng về lí tưởng đấu tranh chống lạinhững tập tục cũ, lạc hậu, chống lại thần quyền và các thếlực áp bức bóc lột vừa nảy nở trong cuộc sống của bộ tộc.Nhưng trên hết, ở tác phẩm sử thi vẫn là sự hiện diện củanhững con người, những nhân vật cá tính và bản lĩnhsống trong mỗi trang giấy, qua hơi thở cuộc sống, qua lờikể và tiếng cồng chiêng dậy núi đồi...Nói cách khác, quasử thi, người đọc hiện đại có thể tìm thấy bản sắc văn hóacủa các tộc người Tây Nguyên. Chương trình sách giáokhoa phổ thông Ngữ văn 10 trích dẫn Chiến thắng MtaoMxây trong sử thi nổi tiếng Đam San. Để có thể hiểu hếtnhững giá trị của tác phẩm, nhất định phải nắm đượcnhững đặc trưng văn hóa ở nơi đây. Bản sắc truyền thốngcủa người Tây Nguyên đã đi vào những trang sử thi sốngđộng của một thời kì lịch sử xa xưa của dân tộc tồn tạitrong nếp ăn ở sinh hoạt hàng ngày của họ. Đó là nhữngtục lệ, lễ nghi không thể thiếu, là nét văn hóa khá độc đáocủa đồng bào Tây Nguyên. Những tác phẩm văn học dângian như sử thi là kho tàng quý giá lưu trữ lại suốt quátrình lịch sử đồng bào. Tìm kiếm trong các sử thi, anhhùng ca có thể nhận biết được một số tập tục, lễ nghi, vănhóa ứng xử, sinh hoạt...Tục nối dây- chuê nuê của người Tây NguyênĐây là một tập tục đã tồn tại từ lâu đời của người TâyNguyên. Khi người vợ hoặc chồng chết đi thì người còn lạiphải lấy người trong dòng họ để tiếp tục cuộc sống vợchồng, với quan niệm cho rằng có thực hiện đúng chuênuê mới giữ trọn dòng giống của gia đình, của dân tộc,con người mới không bị lẻ đôi. Chẳng hạn như trong khanĐam San của người Êđê, tục lệ này thể hiện rất rõ. Khi bàcủa HNhí chết thì HNhí phải là người nối dây lấy ôngcủa mình làm chồng, hoặc khi Đam San chết và đầu thaivào người chị HÂng sinh ra Đam San cháu thì HNhí vàHBhí phải tiếp tục nối dây với Đam San cháu.Tục cột rượu treo chiêngPhong tục này thể hiện tính hiếu khách của người TâyNguyên và cũng là lễ chào đón một sự kiện trọng đại nàođó. Trong khan Đam San, tục cột rượu được thể hiện ởviệc gia đình HNhí chuẩn bị cưới chồng cho chị em nhàHNhí và HBhí.Cột rượu còn là một tục lệ mà người Tây Nguyên dùng đểcầu may cho khách, hoặc người thân trong gia đình. Đâylà một hình thức sinh hoạt không thể thiếu trong nếp sốngvăn hóa hàng ngày.Chiêng là một loại nhạc cụ quí giá có ý nghĩa trong đờisống tinh thần. Nó chứng minh sự giàu có của một giađình. Nhà nào có nhiều chiêng, nhiều ché tức, ché tang thìđược coi là giàu mạnh. Ngoài Đam San, trong các sử thikhác như Xing Nhã, Đăm Yông, hay Y Ban...hình ảnh củaché rượu và tiếng chiêng dường như tôn thêm vẻ đẹp vănhóa, cho cái riêng của con người Tây Nguyên.Tiếng chiêng được diễn tấu bằng cách gõ chiếc dùi bọcbằng cao su, hoặc dùi gỗ mềm không bọc để tạo ra tiếngchiêng khác nhau. Trong khan Đam San có diễn tả âmthanh này một cách sống động, tựa hồ như đưa người taquay về với một thời cổ đại oai hùng mang sắc màu thầnthoại: tiếng chiêng lan ra khắp xứ ,... tiếng chiêng luồnqua sàn nhà, lan xuống dưới đất !... và: tiếng chiêngvượt qua mái nhà vọng lên trời.... Phải chăng, chínhnhững tục lệ văn hóa độc đáo này mà sử thi Tây Nguyêntrở nên có ý nghĩa về cả lịch sử lẫn một nền văn học nghệthuật còn nhiều bí ẩn cần khám phá? Và phải chăng,chàng trai Đam San bỗng trở thành một người anh hùngđầy bản lĩnh bởi tiếng chiêng vang dậy núi rừng...Tục lệ cưới hỏi và văn hóa ứng xửTheo tập tục này thì đối với họ người con gái là quý nhất,là người nắm giữ vai trò chủ chốt trong gia đình. Người MNông có câu hát: Người vợ giữ nhà, thực hiện nhữngviệc lớn lao nguy hiểm...của cải trong nhà do người phụnữ trông coi. Người không có vợ như nhà không có nóc,như gà không có chuồng. Vậy con gái là quý nhất...Có lẽvì vậy mà trong hôn nhân người con gái sẽ làm chủ đốivới việc cưới hỏi (hoặc nói theo cách của người đồng bàolà bắt rể), khác hoàn toàn phong tục của người Kinh.Tìm hiểu sử thi Đam San cũng thấy xuất hiện hình thứccưới hỏi này. Chẳng hạn như cách nói đối đáp giữa nhàtrai, nhà gái với thái độ khiêm nhường khi chuẩn bị choviệc hôn nhân. Trong chi tiết HÂng chị của Đam San mờikhách ăn cơm bằng một cách nói, tự chê cơm rượu củanhà mình: Mời ...