Kiến trúc làng trong tâm thức của người Việt

Cấu trúc làng truyền thống với những với những yếu tố điểm như con đê, cổng làng, đình làng, cây đa, bến nước, những nhà vườn - ao khép kín hài hòa, cân bằng với môi trường thiên nhiên, là những đặc trưng cần được bảo lưu và hoàn thiện trong tiến trình phát triển mới. "Qua đình ngả nón trông đình / Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu..." Quê tôi là vùng đất bãi sông Hồng. Mẹ kể, tôi sinh vào một ngày đông muộn. Bà đỡ đã tắm cho tôi bằng thứ nước sông Hồng đã...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến trúc làng trong tâm thức của người ViệtKiến trúc làng trong tâm thức người Việt Cấu trúc làng truyền thống với những với những yếu tố điểm như con đê, cổng làng,đình làng, cây đa, bến nước, những nhà vườn - ao khép kín hài hòa, cân bằng với môitrường thiên nhiên, là những đặc trưng cần được bảo lưu và hoàn thiện trong tiến trìnhphát triển mới. Qua đình ngả nón trông đình / Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu... Quê tôi là vùng đất bãi sông Hồng. Mẹ kể, tôi sinh vào một ngày đông muộn. Bà đỡđã tắm cho tôi bằng thứ nước sông Hồng đã được đánh phèn để bớt đi cái mầu phù sa đỏquạch. Thuở ấy, với tôi, khái niệm về quê hương cứ nhạt nhòa, xa vời vợi… bởi suốt tuổithơ tôi lớn lên trong lòng Hà Nội. Hình ảnh về làng quê với mái đình, con đê, bến sông… đến với tôi chỉ qua nhữngchuyện kể của bà, những bài ca dao trên ghế nhà trường mà thầy giáo già dạy tôi thườngngâm nga, tựa như: Qua đình ngả nón trông đình / Đình bao nhiêu ngói thương mình bấynhiêu. Hay những câu thơ của cha tôi: Ngày Xuân trai gái trong thôn / Sang đò trẩy hộitrống dồn năm canh / Đò sang lặng gió không trành / Mấy cô nghiêng bóng soi mình sửangôi. (Đò chiều – Xuân Thiêm ). Vậy mà, như mảnh đất phù sa bồi đắp theo tháng năm, hình ảnh về quê hương, vềcái nôi tôi sinh cứ dầy lên rõ nét, sâu đậm dần cùng với vốn sống, sự hiểu biết của mộtngười đến độ trưởng thành… Nghề kiến trúc đã cho tôi cơ hội đi nhiều, đến với nhiều vùng miền của đất nước. Đểcho tôi được trở về, với niềm đau đáu, đam mê … mong tìm thấy ở làng quê nhỏ bé củamình nói riêng và của nông thôn nói chung một cái gì đấy, giản dị thôi, mà sao lại có sứchấp dẫn đến vậy. Dẫu rằng, vùng quê nơi tôi đến hay trở về vẫn còn nghèo lắm, rất nghèo so vớinhững đổi thay đến chóng mặt nơi phồn hoa đô thị trong nền kinh tế thị trường ngiệt ngã. Dấu ấn của kiến trúc làng là gì? Giáo sư kiến trúc Đặng Thai Hoàng, một người có những kiến giải sâu sắc về kiếntrúc đô thị thường trăn trở nói với tôi, đô thị của chúng ta, kể cả các thành phố lớn nhưHà Nội, TP.Hồ Chí Minh đều thiếu những điểm nhấn hay Yếu tố điểm (Landmarks). Mà theo ông, Landmarks là hình ảnh gây ấn tượng cho con người với đô thị, nótạo ra sự nhận biết về phương hướng, vị trí trong thành phố hoặc trong khu vực. Đó làmột loại ký hiệu của cấu trúc đô thị như tháp Eiffel (Paris – Pháp), tháp truyền hìnhTower ở Toronto (Canada), tòa tháp đôi Petronas ở Kuala Lumpur (Malaysia)… Tôiđồng ý với nhận xét của ông. Đấy là về đô thị. Còn kiến trúc nông thôn, mà tôi gọi là kiếntrúc làng, thì cái cột mốc hay yếu tố điểm kia là cái gì?Đình làng Nông Lục (Bắc Sơn-Lạng Sơn). Ảnh nguồn:photobucket Tôi đã dự nhiều cuộc hội thảo khoa học của các nhà quản lý, của giới quy hoạch,kiến trúc, được nghe nhiều lý luận cao siêu, chung chung có tiếng kêu gọi khi bàn về kiếntrúc nông thôn của nhiều vị thức giả. Nhưng những nghiên cứu có tính thực tiễn thì vẫnhiếm hoi lắm! Trên thế giới, không quốc gia nào lại không tồn tại hai môi trường cư trú: Đô thị vàNông thôn. Mà đã có nông thôn là có làng. Nhưng có lẽ, không ở đâu có cấu trúc làngnhư ở nước ta - Làng Việt. Một kiểu làng đặc trưng của đồng bằng Bắc bộ, sản phẩm củanền văn minh lúa nước, canh tác lạc hậu với “con trâu đi trước, cái cày theo sau. Làng Việt truyền thống có cấu trúc không lớn. Làng nằm kề cánh đồng, ruộng lúa, sởhữu của cư dân trong làng. Làng nọ cách làng kia cũng bởi cánh đồng làng. Từ hàng nghìn đời nay, mối quan hệ xã hội trong làng chủ yếu là thứ quan hệ “ Giađình – họ hàng – làng nước. Có nhà nghiên cứu dân tộc học cho rằng, làng là sự mởrộng của huyết thống, nước thì xa hơn, nhưng cũng chung một cội nguồn. Có phải vì thế chăng mà trong lịch sử Việt Nam, các vị vua thường xưng Tổ hoặcTông như: Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông… cũng bởi từ cội nguồn và huyết thống. Nóinhư vậy để thấy vị trí của làng quan trọng đến thế nào trong xã hội Việt Nam truyềnthống. Cấu trúc không gian của làng không phức tạp, nhưng cũng không đơn giản đến mứcđơn điệu. Ở đồng bằng Bắc Bộ, hầu như làng nào cũng có lũy tre xanh bao bọc, dù làngnằm trong đê hay ngoài đê (ngoài bãi). Lũy tre ken dầy bởi lớp lớp cây tre, măng tre… như bức tường thành che chở cholàng khi có cướp, có giặc ngoại xâm, là nơi cung cấp vật liệu cho làng làm nhà, làm côngtrình công cộng và bao vật dụng sinh hoạt hằng ngày. Muốn vào làng phải đi qua cổng làng. Cổng làng xưa thường xây bằng gạch, nhiềulàng ở vùng trung du và xứ Đoài - Hà Tây (nay đã sáp nhập với Hà Nội) thì xây bằng đáong, liên kết bằng vôi, vữa trộn với mật mía và muối rất chắc chắn. Qua cổng làng là conđường làng lát gạch nghiêng hình mu rùa.Đường làng quanh co... (Ảnh nguồn: static.flickr.com) Từ đây, ta sẽ bước vào thế giới làng với hệ thống đường ngang, ngõ tắt như xươngcá, mà đường làng là xương sống. Nhưng dù đi đến đâu, thì n ...