Luận án Tiến sĩ Âm nhạc học: Âm nhạc trong lễ hội truyền thống của người Việt xứ Thanh

Luận án nhằm nêu bật những nét đặc trưng qua việc phân tích, đánh giá các giá trị nghệ thuật âm nhạc độc đáo, đa dạng của âm nhạc dân gian qua hệ thống âm nhạc dân gian của người Việt xứ Thanh. Khẳng định những giá trị xã hội và những giá trị nghệ thuật đặc sắc về âm nhạc dân gian người Việt ở Thanh Hóa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Luận án Tiến sĩ Âm nhạc học: Âm nhạc trong lễ hội truyền thống của người Việt xứ Thanh 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thanh Hóa - vùng đất quê hương của nhiều vương triều, là căn cứ địa của nhiều cuộc khởi nghĩa đánh giặc ngoại xâm giải phóng dân tộc. Với bề dày lịch sử của mình, Thanh Hóa được mệnh danh là vùng đất “địa linh nhân kiệt”; không chỉ vậy, nhân dân xứ Thanh, trải qua lịch sử, đã xây dựng được một nền văn hoá bản địa đáng ngưỡng mộ và tự hào. Lễ hội cổ truyền của người Việt xứ Thanh là một phong tục có từ lâu đời, được duy trì qua nhiều thế hệ cho đến ngày nay. Ở đó, không chỉ duy trì những vấn đề tín ngưỡng mà còn có nhiều những hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc; trong đó có các hình thức vui chơi giải trí liên quan tới tinh thần thượng võ dân tộc, các hoạt động văn hóa văn nghệ dân gian, các trò diễn, diễn xướng,… được trình diễn trong những ngày lễ dâng hương, những ngày hội làng hay những ngày kỷ niệm tưởng nhớ đến công lao của các anh hùng dân tộc. Âm nhạc dân gian xứ Thanh khá phong phú về loại hình và đa dạng về phong cách: vùng thuộc lưu vực sông Mã có hò sông Mã; vùng Thọ Xuân - địa bàn hoạt động của nghĩa quân Lam Sơn có múa hát Xuân Phả mang nhiều dấu ấn nghệ thuật cung đình; Hát Ghẹo và trò diễn phổ biến ở khắp nơi (Hậu Lộc, Hoằng Hoá, Quảng Xương, Thiệu Hoá, Yên Định,…); vùng Tĩnh Gia (là trung tâm nối liền đồng bằng châu thổ Thanh Hoá với đồng bằng châu thổ Nghệ An) có hát Khúc, hát Lịch trình, hát Trống vả, hò Hái củi,… mang những âm điệu miền Trung rõ rệt. Ngoài ra còn có các làn điệu Trống quân, Cò lả, Sa mạc; các phường Chèo, Tuồng nằm rải rác ở một số nơi. Nhiều nhà nghiên cứu đã sưu tầm, tìm hiểu âm nhạc dân gian xứ Thanh, nhưng chủ yếu là trên phương diện văn hoá dân gian. Riêng lĩnh vực âm nhạc, 2 mới chỉ khai thác lẻ tẻ một số làn điệu dân ca, một số trò diễn hoặc diễn xướng mà chưa đi sâu tìm hiểu - nghiên cứu trên phương diện tổng thể về âm nhạc trong lễ hội truyền thống để tìm ra cái nhìn tổng quát, toàn diện. Là người được sinh ra và lớn lên tại quê hương Thanh Hoá, tác giả luận án luôn tâm huyết với các đề tài nghiên cứu âm nhạc tại quê hương của mình. “Âm nhạc trong lễ hội truyền thống của người Việt xứ Thanh” là đề tài đang còn bỏ ngỏ, chưa được nhiều người quan tâm tìm hiểu, tác giả đã lựa chọn làm công trình nghiên cứu cho luận án này. Luận án nhằm nêu bật những nét đặc trưng qua việc phân tích, đánh giá các giá trị nghệ thuật âm nhạc độc đáo, đa dạng của âm nhạc dân gian qua hệ thống âm nhạc dân gian của người Việt xứ Thanh. Khẳng định những giá trị xã hội và những giá trị nghệ thuật đặc sắc về âm nhạc dân gian người Việt ở Thanh Hoá. 2. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành bản luận án này, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu liên ngành (Dân tộc học, Văn hóa học, Âm nhạc học, Thống kê,…). - Phương pháp khảo sát thực địa (điền dã, sưu tầm, thu thanh, quay phim, chụp ảnh, ghi chép tài liệu trực tiếp qua nghệ nhân,...) - Phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích, chứng minh, so sánh, để tìm ra những đặc trưng âm nhạc và giá trị nội dung thể loại. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Âm nhạc dân gian của người Việt ở tỉnh Thanh Hoá có trong lễ hội cổ truyền. Phạm vi nghiên cứu: 3 Tìm hiểu đặc điểm âm nhạc trong các làn điệu dân ca; trong các trò diễn, diễn xướng; âm nhạc trong nghi thức tế Thành hoàng của người Việt ở Thanh Hoá bằng phương pháp phân tích, so sánh với một số làn điệu thuộc các thể loại dân ca của vùng miền khác để làm sáng tỏ đối tượng nghiên cứu. Nghiên cứu để làm nổi bật vai trò, chức năng và đặc trưng âm nhạc dân gian người Việt ở tỉnh Thanh Hóa. 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài Đã có một số công trình được công bố liên quan đến âm nhạc dân gian của người Việt ở Thanh Hoá như: sưu tầm một số bài bản dân ca; tập hợp một nhóm trò hay trò diễn dưới góc độ tiếp cận sinh hoạt văn hoá dân gian qua văn bản lời ca; bên cạnh đó cũng có một số công trình nghiên cứu âm nhạc, một số bài bản được sưu tầm và ký âm trong giai đoạn trước đây. 4.1. Các công trình dưới góc độ tiếp cận sinh hoạt văn hoá dân gian qua văn bản lời ca: Tư liệu đề cập tới trò diễn dân gian Thanh Hóa có thể kể đến đầu tiên là cuốn “Thanh Hoá quan phong” xuất bản năm 1903 của Vương Duy Trinh. Trong đó có đưa vào một số văn bản lời ca Múa đèn Đông Anh. Năm 1965 nhóm Lam Sơn do Giáo sư Vũ Ngọc Khánh chủ biên đã sưu tầm và xuất bản cuốn “Dân ca Thanh Hoá”; điều đáng ghi nhận ở công trình là sự trình bày văn bản lời ca; liệt kê và miêu tả các thể loại dân ca bao gồm các trò diễn, hò sông Mã, hát Cửa đình, hát Ghẹo…; chưa đề cập đến một số thể loại mà theo chúng tôi là rất quan trọng, là minh chứng cho sự giao thoa vùng miền giáp danh, giữa đồng bằng châu thổ Thanh Hóa với vùng đồng bằng châu thổ Nghệ An. Đó là các thể loại hò Hái củi, hát Lịch trình, hát Trống vả của dân cư ven biển vùng Tĩnh Gia tỉnh Thanh Hóa. Trong hệ thống trò diễn Thanh Hóa, vùng trò Đông Sơn tạo sự thu hút cho các nhà nghiên cứu nhiều hơn cả. Năm 1988 Hoàng Khôi, Kim Lữ cho đăng 4 “Một số tư liệu điều tra về Múa đèn ở Thanh Hoá” trong cuốn Văn hoá dân gian; Vũ Ngọc Khánh phụ trách sưu tập “Trò Ngô”, xuất bản năm 1988 (ty VH - TH cấp giấy phép);... Được sưu tầm và khai thác đầy đủ nhất về phương diện văn hóa dân gian là cuốn “Trò diễn dân gian vùng Đông Sơn”, xuất bản năm 1988 của tác giả Trần Thị Liên. Năm 2001 Lê Huy Trâm, Hoàng Anh Nhân cho ra mắt cuốn “Lễ tục lễ hội truyền thống xứ Thanh” (Tập I), năm 2005 tiếp tục xuất bản tập II (Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc). Đây là công trình được sưu tầm và biên soạn một cách khá đầy đủ những hoạt động diễn ra trong lễ hội, bao gồm cả việc ghi chép văn bản lời ca trong âm nhạc dân gian. Lẻ tẻ cũng có một số bài viết có liên quan đ ...