Luận án tiến sĩ Y học: Nghiên cứu nguyên nhân liệt dây thần kinh vận nhãn và kết quả điều trị liệt dây thần kinh IV

Mục đích nghiên cứu của đề tài "Nghiên cứu nguyên nhân liệt dây thần kinh vận nhãn và kết quả điều trị liệt dây thần kinh IV" là Nghiên cứu nguyên nhân của liệt dây thần kinh vận nhãn. Đánh giá kết quả điều trị liệt dây thần kinh IV
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Luận án tiến sĩ Y học: Nghiên cứu nguyên nhân liệt dây thần kinh vận nhãn và kết quả điều trị liệt dây thần kinh IV 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Nhãn cầu vận động nhờ các cơ vận nhãn do các dây thần kinh vận nhãn(DTKVN) số III, IV và VI điều khiển. Đây là các dây thần kinh (TK) sọ nãobắt nguồn từ các nhân nằm sâu trong thân não, đi qua nhiều cấu trúc giải phẫucủa não bộ để đến hốc mắt, chi phối các cơ vận nhãn. Bởi vậy, những bấtthường của sọ não (nói riêng) và nhiều bệnh lý toàn thân (nói chung) đều cóthể gây liệt các DTKVN như chấn thương đầu mặt, bệnh lý mạch máu, khối u,viêm nhiễm, rối loạn nội tiết, chuyển hoá…liệt cũng có thể do bẩm sinh. Có25,7 - 29,3% BN liệt DTKVN không rõ nguyên nhân [1],[2],[3]. Liệt DTKVN dẫn đến lác liệt (lác bất đồng hành) là tình trạng liệt cơvận nhãn gây ra các biểu hiện: lác mắt có góc lác không bằng nhau ở cáchướng nhìn, hạn chế vận nhãn, song thị, lệch đầu cổ kèm theo một số bấtthường khác tại mắt, toàn thân. Bệnh có thể ảnh hưởng nhiều tới sinh hoạt,thẩm mỹ, chức năng thị giác và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân (BN),đặc biệt khi phát hiện và điều trị muộn [4],[5],[6]. Triệu chứng lâm sàng củaliệt DTKVN đa dạng, tùy vào nguyên nhân và giai đoạn của liệt. Chẩn đoánxác định nguyên nhân gây liệt thực sự cần thiết và quan trọng nhưng thườngkhó khăn, phức tạp vì nó liên quan đến nhiều bệnh lý toàn thân, đặc biệt là hệthần kinh trung ương, những bệnh này nhiều khi đe doạ trực tiếp tới tínhmạng của BN ( phình mạch não, u não…) cần được chẩn đoán sớm và điều trịkịp thời. Vì vậy, xác định được nguyên nhân liệt DTKVN sẽ giúp ích nhiềucho điều trị cũng như tiên lượng bệnh. Để chẩn đoán được đầy đủ, chính xácđòi hỏi quá trình thăm khám phải hệ thống, tỉ mỉ, phối hợp nhiều chuyênkhoa liên quan, đặt các triệu chứng của liệt trong bệnh cảnh toàn thân đểkhám xét, tránh bỏ sót....Ngày nay, mặc dù đã có thêm nhiều phương tiệnhỗ trợ chẩn đoán liệt DTKVN song việc xác định nguyên nhân gây liệt vẫn 2còn gặp nhiều khó khăn, nhất là trong điều kiện nước ta hiện nay, khi việcsử dụng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh hiện đại chưa thể phù hợp chotất cả người dân. Thực tế này đòi hỏi thày thuốc nhãn khoa cần có nhữngkiến thức và sự nhạy bén lâm sàng nhất định để có thể định hướng nguyênnhân sát thực nhất giúp việc điều trị và tiên lượng bệnh tốt hơn. Trong số các DTKVN, dây TK IV có đường đi dài nhất, điều khiển cơchéo trên thực hiện chức năng xoáy nhãn cầu vào trong, đưa xuống dưới, đưa rangoài. Liệt dây TK IV chiếm tỷ lệ 11,4 - 21,2% trong liệt DTKVN [7],[8]. Đâylà nguyên nhân gây lác đứng nhiều nhất [9],[10] tạo ra song thị, lệch đầu đặctrưng khiến BN khó chịu, ảnh hưởng nhiều tới sinh hoạt, thẩm mỹ, tuy nhiênbệnh lại ít được quan tâm phát hiện. Liệt dây TK IV do bẩm sinh khá cao, từ 35 -71,5% [10],[11],[12] song chính những BN này thường được phát hiện muộn,chữa trị chưa kịp thời nên đã để lại di chứng lâu dài (ngoẹo đầu, lép má…). Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu qui mô về liệt DTKVN(nói chung) và liệt dây TK IV (nói riêng) với số lượng BN lớn, trang thiết bịchuyên sâu, thời gian theo dõi lâu dài [1],[3],[10]... Ở Việt nam đã có nhữngnghiên cứu bước đầu, song mới chỉ dừng lại ở phạm vi bệnh học và điều trị từnghình thái liệt dây TK đơn lẻ [13], số lượng chưa nhiều, thời gian theo dõi ngắn.Cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu nào đầy đủ về nguyên nhân của liệt DTKVNvà điều trị liệt dây TK IV. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứunguyên nhân liệt dây thần kinh vận nhãn và kết quả điều trị liệt dây thầnkinh IV” với mục tiêu: 1. Nghiên cứu nguyên nhân của liệt dây thần kinh vận nhãn. 2. Đánh giá kết quả điều trị liệt dây thần kinh IV. 3 Chương 1 TỔNG QUAN1.1. Đặc điểm các cơ vận nhãn Nhãn cầu được vận động nhờ hệ thống cơ ngoại nhãn và dây thần kinhcũng như trung tâm vận nhãn chi phối.1.1.1. Các cơ ngoại nhãn1.1.1.1. Giải phẫu học: mỗi mắt gồm 6 cơ, 4 cơ thẳng (cơ thẳng trên, dưới,trong, ngoài) và 2 cơ chéo (cơ chéo trên, cơ chéo dưới). Hình 1.1. Các cơ ngoại nhãn (Nguồn: Gray’s Anatomy for Students, 1st Edi., 2005) [14] Bốn cơ thẳng (cơ trực) đều bắt nguồn từ vòng xơ Zinn ở đỉnh hốc mắt,đi ra trước bám tận tại củng mạc ở trước xích đạo. Cơ chéo dưới (cơ chéo bé) từ thành trong hốc mắt, phía ngoài túi lệ đi rasau, ngoài bám vào củng mạc dưới, sau, ngoài nhãn cầu, gần các tĩnh mạchtrích trùng, cách hoàng điểm 1 - 2 mm, cần chú ý khi phẫu thuật cơ. Cơ chéo trên (cơ chéo lớn): xuất phát từ đỉnh hốc mắt, đi ra trước,hướng lên trên, vào trong, nằm phía trên cơ thẳng trong, chuyển thành gântròn (đường kính khoảng 2mm, dài khoảng 20 - 26 mm), đi tiếp hướng củathân cơ rồi chui vào ròng rọc ...