Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học cho việc chuyển đổi phương thức canh tác nương rẫy vùng cao truyền thống sang canh tác nông lâm kết hợp tại xã Chiềng San, huyện Mường La, tỉnh Sơn La

Mục tiêu của đề tài là xây dựng cơ sở khoa học và phương pháp luận cho việc sử dụng đất hiệu quả, chuyển đổi phương thức nương rẫy, thông qua việc trồng rừng NLKH cung cấp đa dạng sản phẩm, nhằm từng bước ngăn chặn tình trạng CTNR, góp phần ổn định cuộc sống và hướng người dân vào sản xuất nông lâm nghiệp bền vững xã Chiềng San, huyện Mường La, tỉnh Sơn La.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học cho việc chuyển đổi phương thức canh tác nương rẫy vùng cao truyền thống sang canh tác nông lâm kết hợp tại xã Chiềng San, huyện Mường La, tỉnh Sơn La Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTnT Tr­êng ®¹i häc l©m nghiÖp --------------------------------------- BẠCH THỊ THU HẰNG nghiªn cøu CƠ SỞ KHOA HỌC CHO VIỆC CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC CANH TÁC NƯƠNG RẪY VÙNG CAO TRUYỀN THỐNG SANG CANH TÁC NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI XÃ CHIỀNG SAN, HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH SƠN LA LuËn V¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, 2007 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Tr­êng ®¹i häc l©m nghiÖp --------------------------------------- BẠCH THỊ THU HẰNG nghiªn cøu CƠ SỞ KHOA HỌC CHO VIỆC CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC CANH TÁC NƯƠNG RẪY VÙNG CAO TRUYỀN THỐNG SANG CANH TÁC NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI XÃ CHIỀNG SAN, HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH SƠN LA Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 60.62.60 LuËn V¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ng­êi h­íng dÉn: TS. NguyÔn Phó Hïng Hµ T©y, 2007 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Vùng trung du miền núi nước ta chiếm khoảng 3/4 diện tích toàn quốc, nơi tập trung các đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Trên diện tích đồi núi đó, đồng bào các dân tộc thực hiện phương thức sản xuất du canh, phát nương làm rẫy với những loài cây có hiệu quả kinh tế thấp, không có khả năng bảo vệ môi trường, chống xói mòn và làm cho đất ngày càng trở nên thoái hoá. Xã Chiềng San, huyện Mường La, tỉnh Sơn La là một xã miền núi, nằm trong diện 135 cần được chính phủ hỗ trợ. Người dân địa phương chủ yếu là dân tộc Thái, H'Mông, họ thường sống tập trung thành các bản phân bố ở các chân núi và các dải núi cao và xa. Sống ở nơi có nhiều tiềm năng cho sự phát triển như: Diện tích bình quân trên đầu người lớn, khí hậu mưa ẩm, rừng có khả năng phục hồi nhanh, hệ động thực vật phong phú... Tuy nhiên canh tác NR độc canh và săn bắt cạn kiệt đã làm cho rừng và đất xung quanh nơi ở của người dân bị suy thoái một cách nhanh chóng, cuộc sống người dân luôn trong tình trạng đói nghèo và lạc hậu, làm cho họ trở thành những người tác động nhiều nhất vào tài nguyên thiên nhiên, nhưng cũng là những người có cuộc sống khó khăn nhất, được hưởng lợi ít nhất từ rừng. Tập quán đốt nương làm rẫy dẫn đến nguyên nhân của các vụ cháy rừng lớn, nhỏ trên phạm vi toàn xã. Diện tích đất đai được đồng bào sử dụng làm nương rẫy cho năng suất thấp, nên mặc dù diện tích canh tác lớn nhưng người dân vẫn không đủ lương thực cho cuộc sống hàng ngày, trong xã vẫn còn tình trạng người dân bị thiếu đói, chưa đủ lương thực phục vụ cho nhu cầu tối thiểu hàng ngày. Xã Chiềng San lại nằm trong vùng phòng hộ đầu nguồn Sông Đà tỉnh Sơn La, do đó vai trò phòng hộ đầu nguồn vô cùng quan trọng. Việc bảo tồn và phát triển rừng để cung cấp ổn định nguồn nước, ngăn 2 cản xói mòn bồi lấp lòng hồ, duy trì công suất và tuổi thọ công trình thuỷ điện ngày càng bức thiết. Làm sao sớm ổn định cuộc sống của người dân, giảm bớt sự lệ thuộc của thu nhập từ các hoạt động phá rừng, từng bước chuyển hướng canh tác nương rẫy truyền thống sang trồng rừng NLKH, nhằm tăng diện tích rừng vùng đầu nguồn, hạn chế xói mòn là những vấn đề cần được giải quyết ở xã Chiềng San. Xuất phát từ những lý do trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu cơ sở khoa học cho việc chuyển đổi phương thức canh tác nương rẫy vùng cao truyền thống sang canh tác nông lâm kết hợp tại xã Chiềng San, huyện Mường La, tỉnh Sơn La”. 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu CTNR và NLKH trên thế giới 1.1.1. Canh tác nương rẫy Canh tác nương rẫy là một hình thức sản xuất nông nghiệp lâu đời gắn liền với đồng bào các dân tộc thiểu số vùng rừng núi không chỉ ở nước ta mà còn ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là vùng nhiệt đới. Là một trong những hình thái nông nghiệp cổ sơ nhất. Đó là phương thức phát đốt, khởi đầu của nền trồng trọt. Nông nghiệp phát đốt đã được áp dụng từ kỷ nguyên Neolithic, không những ở các vùng nhiệt đới ở Châu Phi, Châu Mỹ, Châu Á Thái Bình Dương mà còn cả ở Châu Âu, bao gồm nhiều dân tộc với nhiều nguồn gốc khác nhau (Spenser,1986). Người nguyên thủy, khởi đầu dựa vào các đám cháy tự nhiên rồi về sau mới biết phát đốt để gieo trồng. Tại các vùng nhiệt đới, á nhiệt đới nền công nghiệp cổ sơ ấy tồn tại cho đến ngày nay với nhiều tên gọi khác nhau: Ladang Huma (Indonesia), Jhum (India), Chena (Srilanca)...Trong tiếng việt gọi là “Canh tác nương rẫy”. Có nhiều khái niệm về CTNR nhưng khái niệm được dùng nhiều nhất “Canh tác nương rẫy (Shingting cultivation) được coi là những hệ thống canh tác nông nghiệp trong đó đất được phát quang để canh tác trong một thời gian ngắn hơn thời gian bỏ hóa” (Conklin, 1957). Phản ảnh quan điểm động, một định nghĩa mới gần đây được xuất hiện Du canh là một chiến lược quản lý tài nguyên trong đó đất đai được luân canh nhằm khai thác năng lượng và vốn dinh dưỡng của phức hệ thực vật - đất của hiện trường canh tác (Mc Grath, 1987). Các định nghĩa này nhằm nhấn mạnh và chú ý nhiều về tính chiến lược của quản lý tài nguyên rừng thông qua CTNR, về cả một quá trình khép kín của nông nghiệp DC trong quá trình luân canh, bỏ hoá, phục hồi độ phì đất và rừng, điều mà ít người quan tâm, chú ý tới. (theo Võ Đại Hải, 2003 [8]). Về chiến lược phát triển kinh tế bền vững, DC không được nhiều nước coi trọng bởi DC được coi như là sự lãng phí về sức người, tài nguyên đất đai, là 4 nguyên nhân gây nên xói mòn và thoái hoá đất, dẫn đến tình trạng sa m ...