LUẬT KINH TẾ – MẤY KINH NGHIỆM VÀ BÀI HỌC TỪ NƯỚC NGOÀI

Khái niệm luật kinh tế, lĩnh vực luật kinh tế ( mà ta quen gọi sau này là ngành luật kinh tế) đã ra đời trước khi có sự hiện diện của chủ nghĩa xã hội hiện thực. Trước khi nhân loại bước vào thế kỷ XX, với sự thống trị của tư tưởng tự do hóa kinh tế, người ta chưa biết đến khái niệm luật kinh tế và “ bàn tay vô hình” của Adam Smith là công cụ duy nhất để điều tiết sự vận động và phát triển của nền kinh tế. Theo đó Nhà nước...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
LUẬT KINH TẾ – MẤY KINH NGHIỆM VÀ BÀI HỌC TỪ NƯỚC NGOÀI LUẬT KINH TẾ – MẤY KINH NGHIỆM VÀ BÀI HỌC TỪ NƯỚC NGOÀI NGUYỄN NHƯ PHÁT PTS. Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật I. Quan niệm về luật kinh tế Khái niệm luật kinh tế, lĩnh vực luật kinh tế ( mà ta quen gọi sau này là ngành luật kinh tế) đã ra đời trước khi có sự hiện diện của chủ nghĩa xã hội hiện thực. Trước khi nhân loại bước vào thế kỷ XX, với sự thống trị của tư tưởng tự do hóa kinh tế, người ta chưa biết đến khái niệm luật kinh tế và “ bàn tay vô hình” của Adam Smith là công cụ duy nhất để điều tiết sự vận động và phát triển của nền kinh tế. Theo đó Nhà nước (công quyền) là “kẻ thù” của cơ chế kinh tế; Nhà nước không được và không thể gây ảnh hưởng tới nền kinh tế. Vì vậy, cơ chế kinh tế của thời đại đó là cơ chế mà theo C.Mác là “ từ đầu đến ngón chân đều vấy máu”. Những khuyết tật, mặt trái ( hiểu theo nghĩa xã hội) và thiếu định hướng tổng thể là căn bệnh cố hữu của quy luật giá trị. Nói khác đi, bản thân cơ chế thị trường, hiểu theo nghĩa văn minh và nhân đạo, có nhu cầu cần được điều tiết. Theo tinh thần đó, đã đến lúc Nhà nước không thể đứng trên và đứng ngoài đời sống kinh tế – xã hội. Quyền lực Nhà nước đã xuất hiện để khắc phục những khuyết tật của cơ chế thị trường, để bảo vệ tư do cạnh tranh – động lực phát triển kinh tế, để thực hiện mục tiêu kinh tế của bản thân Nhà nước và giai cấp thống trị. Quyền lực đó được thể hiện trong pháp luật: Pháp luật kinh tế. Như vậy, khi thể hiện yêu cầu của công quyền, luật kinh tế khởi sinh trong khu vực luật công, thể hiện thái độ của công quyền ( Nhà nước) trước những diễn biến và vận động của đời sống kinh tế. Mặc dù vậy, cho đến nay, các học giả tư sản vẫn chưa có quan niệm thống nhất về luật kinh tế khi đi tìm biên giới về đối tượng điều chỉnh của lĩnh vực pháp luật này. Sự phá sản của mô hình kinh tế kế hoạch trên phạm vi toàn cầu[1] đã kéo theo sự cáo chung của nhiều quan điểm và hệ thống lý luận về quản lý kinh tế, về luật kinh tế truyền thống theo cách hiểu của khoa học pháp lý XHCN. Không có con đường thứ ba, tất cả các mô hình kinh tế kế hoạch đều phải chuyển thành kinh tế thị trường. Khác hẳn với mô hình kinh tế kế hoạch, kinh tế thị trường đòi hỏi phải xóa bỏ chế độ độc tôn của một hình thức sở hữu, đòi hỏi phải khuyến khích và phát triển một cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với sự bình đẳng của chúng trước pháp luật. Kinh tế thị trường đòi hỏi phải có một môi trường pháp lý đảm bảo tự do kinh doanh của tất cả các chủ thể sản xuất – kinh doanh. Đặc biệt kinh tế thị trường đòi hỏi sự lùi bước và nhường bước của quyền lực công cộng trước nguyên tắc tự do kinh doanh của các loại hình doanh nghiệp. Theo kinh nghiệm từ nước ngoài thì điều đó không có nghĩa rằng, nếu như luật kinh tế của nền kinh tế kế hoạch hóa được điều chỉnh bằng công thức của luật công( tức là các chủ thể chỉ được làm những gì mà pháp luật ghi nhận). Còn ở kinh tế thị trường luật kinh tế chỉ điều chỉnh theo phương pháp của luật tư ( tức là các chủ thể được làm tất cả những gì mà pháp luật không cấm). Vì vậy, nếu quan niệm rằng, luật kinh tế chỉ là luật tư thì sẽ không phân biệt được luật kinh tế với luật dân sự, thương mại và đặt biệt không phản ánh được trong pháp luật vai trò của công quyền ( Nhà nước) trong đời sống kinh tế, trong quản lý kinh tế. Ngược lại, nếu cho rằng luật kinh tế là luật công thì cũng khó phân biệt được luật kinh tế với luật Nhà nước, luật hành chính.thực ra, luật kinh tế hay luật kinh doanh là những khái niệm rất rộng mà khó có thể định lượng chính xác về nội dung. Hiểu theo cách chung nhất thì luật kinh tế là tổng thể các quy phạm pháp luật mà với các quy phạm đó, Nhà nước tác động vào các tác nhân tham gia đời sống kinh tế và các quy phạm liên quan đến mối tương quan giữa sự tự do của từng cá nhân và sự điều chỉnh của Nhà nước. Nếu hiểu theo cách đó thì luật kinh tế tồn tại cả ở pháp luật công và pháp luật tư. Nó điều chỉnh một mặt khả năng và cách thức sự can thiệp của Nhà nước vào đời sống kinh tế, bảo vệ lợi ích công và mặt khác nó thể hiện nguyên tắc bình đẳng và bảo vệ lợi ích tư của các thành viên tham gia thương trường[2]. Cần nhấn mạnh thêm rằng, pháp luật công hay tư không phải là hai ngành luật, hai môn học pháp luật, mà đây là những khái niệm thể hiện cách thức và nguyên tắc xem xét những hành vi pháp lý và khả năng xử sự của các chủ thể pháp luật[3]. Theo đó, pháp luật công là lĩnh vực pháp luật mà trong sự điều chỉnh của nó thể hiện nguyên tắc quyền lực Nhà nước, tòng thuộc hay lệ thuộc của các chủ thể trong một quan hệ pháp luật và nhằm bảo vệ lợi ích của trật tự công cộng (Public order). Trong khi đó pháp luật tư là lĩnh vực pháp luật thể hiện sự bình đẳng và ngang quyền, tự do ý chí và thỏa thuận của các chủ thể và nhằm bảo vệ lợi ích riêng, cá biệt của các chủ thể[4]. Theo cách hiểu rộng về pháp luật kinh tế như trên thì nội dung của hệ thống pháp luật kinh tế có thể bao gồm những chế định pháp luật sau đây: 1. Lĩnh vực pháp luật kinh tế công: - Thể chế Hiến định về kinh tế. - Pháp luật khuyến khích kinh tế. - Pháp luật điều tiết kinh tế. - Pháp luật cạnh tranh. - Pháp luật về tổ chức kinh tế. - Pháp luật về các ngành kinh tế. 2. Lĩnh vực pháp luật kinh tế tư: - Pháp luật dân sự. - Pháp luật lao động. - Pháp luật công ty, thương mại, chứng khoán với tính cách là lĩnh vực pháp luật riêng của giới thương gia và hàng hóa đặc biệt. - Pháp luật về sở hữu trí tuệ. Như đã trình bày ở trên, việc xác định nội hàm của khái niệm kinh tế trên “trường quốc tế” đang là vấn đề nan giải và đến nay không có quan niệm thống nhất. Tuy nhiên, dù còn quan niệm khác nhau về luật kinh tế nhưng vấn đề về luật kinh tế, tư duy về luật kinh tế đang tồn tại ở nhiều nước khác nhau trên thế giới. Nếu ở đâu đó các nhà khoa học không hiểu luật kinh tế theo nghĩa rộng trên đây thì khi nói đến luật kinh tế, cảm nhận đầu tiên của họ đều là lĩnh vực pháp luật thể hiện thái độ và khả năng can thiệp (bằng ph ...