Lương tâm

Một người quá giận xô vợ xuống nước, không ai thấy nên không nghi ngờ chút gì cả, tưởng rằng vợ sảy chân mà chết đuối. Nhưng mười năm sau ông ta tự thú với cảnh sát. Cái gì đã thúc đẩy ông ta thú tội? Người ta bảo: "Lương tâm thúc đẩy", rồi thôi chẳng tìm hiểu gì thêm nữa, nhưng lương tâm là cái gì? Theo ngữ nguyên thì chữ "conscience" (lương tâm) có nghĩa là biết. Trong trường hợp mới kể, người chồng đó biết mình đã phạm tội và phải đền tội. Nhưng ngay khi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lương tâm Lương tâm Một người quá giận xô vợ xuống nước, không ai thấy nên không nghingờ chút gì cả, tưởng rằng vợ sảy chân mà chết đuối. Nhưng mười năm sauông ta tự thú với cảnh sát. Cái gì đã thúc đẩy ông ta thú tội? Người ta bảo: Lương tâm thúc đẩy, rồi thôi chẳng tìm hiểu gì thêmnữa, nhưng lương tâm là cái gì? Theo ngữ nguyên thì chữ conscience (lương tâm) có nghĩa là biết.Trong trường hợp mới kể, người chồng đó biết mình đã phạm tội và phảiđền tội. Nhưng ngay khi xô vợ xuống nước, ông ta chẳng biết mình làm vậylà có tội ư? Thế thì tại sao lại đợi đến mười năm sau mới thú tội? Vậy thìlương tâm không phải chỉ là biết - như ta biết rằng trái đất quay chungquanh mặt trời - nó còn là một sức mạnh tác động mà ta có thể tùy ý chốnglại hoặc tuân theo. Vì vậy mà có từ ngữ: Tiếng nói của lương tâm. Những người mộ đạo gọi nó là tiếng nói của Thượng Đế. Hồi tôinhỏ, cha mẹ tôi bảo rằng vị thần phù hộ cho tôi luôn luôn giám thị tôi, ngăntôi làm những việc bậy. Thì cũng chỉ là cái ý cho một cái gì đó hoặc mộtngười nào đó nói với ta, mà người nói với ta không phải là cái ta, mà làmột cái khác bí mật, vừa quen vừa lạ với ta. Cái khác ở trong ta hay ngoài ta, điều đó ta chẳng cần biết. Điều cầnlà đừng coi nó là một với ta, vì nhiều khi tiếng nói bí mật đó chống lại với ta.Cái gì ta muốn thì nó bác bỏ. Ta muốn làm hại một người khác, ta muốnphạm tội ngoại tình, ta muốn nói dối. Nó ngăn cản ta, bảo ta: coi chừng, bậyđấy! Có khi ta chiến đấu với nó lúc thì ta thắng, lúc thì nó thắng. Nếu nóthắng thì ta không phạm tội, mọi sự yên ổn. Nếu ta thắng thì ta sẽ phạm tộivà mọi thứ sẽ lộn xộn lắm, vì nó không để ta yên mà cứ quấy rầy ta hoài chotới khi nhận thức được tôi của ta, ta phải thú tội mới thôi. Cái ta nhiều khibắt cái kia phải im tiếng mà im tiếng lâu nữa đấy, nhưng rất ít khi nó chịuim tiếng hoài. Ai đã thấy nhiều người hấp hối, tất nhận rằng cái kia thườngthắng trong những phút cuối cùng của kẻ phạm tội. Nhưng cái ta gọi là lương tâm đó hiện ra với ta cách nào? Tôi nhận thấy con chó của tôi có một lương tâm. Khi nó làm trái lệnhcấm của tôi, chẳng hạn đào một luống hồng để bắt một con chuột đồng, màbị tôi bắt gặp thì nó có vẻ lấm la lấm lét. Nó tiu nghỉu, xấu hổ. Nó sở dĩ cóđược lương tâm đó là do mình dạy dỗ. Từ khi nó còn nhỏ, nó làm đúng ý tathì ta thưởng, trái lại thì phạt, như vậy là dạy cho nó một số quy tắc luân lí,Thưởng và phạt có thể bằng một cách cụ thể nào đó, mà cũng có thể chỉbằng cách thương hay ghét. Chúng ta cũng dùng cách đó để dạy trẻ, nhưng trong khi ra lệnh hoặccấm đoán chúng, ta còn gợi sự hiểu biết cùng với chúng nữa. Như vậy,chúng ta dạy chúng đừng nên ăn cắp, nói dối, đánh đập ai. Nhưng chúng ta c ũng nên để ý tới điều này: đứa trẻ một bộ lạc sănđầu người chẳng hạn được cha mẹ dạy rằng giết một người da trắng là hànhđộng anh dũng, còn một đứa trẻ trong gia đinh Ki Tô giáo hoặc Phật Giáo thìcha mẹ dạy rằng phải tránh tội sát nhân. Con cái các nông dân Nga ở thế kỉXIX phải tập phục vụ chủ một cách khúm núm, tôn kính; còn trẻ con thờicách mạng cho thái độ đó là nhục nhã, trái đạo đức. Vậy thì có lương tâm,trước hết là biết những quy tắc đạo đức do tập tục hoặc giáo dục truyền cho,rồi mỗi khi làm trái những quy tắc đó thì thấy mình có tội lỗi. Nhưng có thể rằng một người cảm thấy có cái gì thúc đẩy mình hànhđộng ngược lại cái lương tâm truyền cho đó, không phải để làm một việc xấumà trái lại làm một việc cao đẹp. Thuyết siêu ngã (sur-moi) của các tâm lígia không đủ để giảng hiện tượng đó. Cái đó ta gọi là sự tự do tin tưởng.Thánh Thomas ở Aquin bảo: Nếu các giáo phẩm vì không hiểu rõ tình trạngmà buộc một người nào đó phải hành động trái với lương tâm người đó, thìngười đó phải chịu bài xích ra ngoài xã hội và chết còn hơn là phản lươngtâm của mình. Lời đó thật là táo bạo nhưng bày tỏ một ý niệm quan trọngvào bậc nhất. Nhiều người lầm lẫn sự tự do tin tưởng với sự phóng túng về đạo đức.Khi Luther sau một thời gian tranh đấu lâu dài, từ bỏ Giáo hội Công giáo,quyết định của ông không có chút gì giống quyết định của một đứa trẻ ranhbỏ đạo vì không chịu tuân lời mục sư. Tự do tin tưởng không có nghĩa làkhỏi phải tuân theo lương tâm mà có nghĩa là: một lương tâm đủ sáng suốtđể tự lãnh trách nhiệm, tự ý mình quyết định lấy bổn phận của mình. Hiển nhiên, ai cũng biết lương tâm là thế nào, vì ai cũng đã có lầnnghe tiếng nói của nó rồi. Và có những người cố ý đàn áp tiếng nói đó màhóa đau, bứt rứt hoài không chịu nổi; chẳng hạn những kẻ sát nhân vô tìnhtrở lại chỗ họ đã gây án mạng, và trong giấc ngủ nằm mê thấy những cảnhhãi hùng. Ngay trẻ cũng vậy: có lỗi, mặc dầu không ai biết, chúng vẫn khôngyên tâm, phải lại thú với mẹ rồi mới thấy nhẹ trong lòng được. Ngày nay chúng ta cũng biết rằng cái gì cũng là tương đối hết, gọi làtốt thì chỉ tốt trong một vài hoàn cả ...