MÀU SẮC VÀ ÁNH SÁNG TÂM LINH NƠI THỜ TỰ Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ

Tượng Bồ Tát Quán Thế Âm chùa Bà Đá, Hà Nội Khu vực đồng bằng Bắc Bộ là nơi tập trung nhiều đình, chùa, đền, miếu, văn chỉ, võ chỉ, từ đường... là nơi thờ thành hoàng làng, thờ phật, thờ thánh, thờ thần, thờ các đường âm liệt tôn, liệt tổ của các gia tộc, dòng họ v.v.. Tục thờ các vị ngay trên quê hương mình và theo tập quán thờ tự đã có ngàn xưa để lại. .Hầu hết kiến trúc các nơi thờ tự ở khu vực đồng bằng bắc bộ từ buổi sơ khai là...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
MÀU SẮC VÀ ÁNH SÁNG TÂM LINH NƠI THỜ TỰ Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ MÀU SẮC VÀ ÁNH SÁNG TÂM LINH NƠI THỜ TỰ Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ Tượng Bồ Tát Quán Thế Âm chùa Bà Đá, Hà Nội Khu vực đồng bằng Bắc Bộ là nơi tập trung nhiều đình, chùa, đền, miếu, văn chỉ, võ chỉ, từ đường... là nơi thờ thành hoàng làng, thờ phật, thờ thánh, thờ thần, thờ các đường âm liệt tôn, liệt tổ của các gia tộc, dòng họ v.v.. Tục thờ các vị ngay trên quê hương mình và theo tập quán thờ tự đã có ngàn xưa để lại. Hầu hết kiến trúc các nơi thờ tự ở khu vực đồng bằng bắc bộ từ buổi sơ khai là kiến trúc kiểu chữ Nhất, rồi chữ Nhị, chữ Công, chữ Đinh, chữ Tam, nội công ngoại quốc v.v.. với hệ mái vì kèo đòn tay thượng lương, dùi, mè... để đỡ mái. Lúc đầu mái lợp lá, lợp rơm, lợp rạ, lợp cỏ tranh, sau này lại lợp ngói để chống nắng mưa và có độ bền cao. Các công trình kiến trúc phục vụ tín ngưỡng tôn giáo có đặc thù riêng với hệ mái cong và bốn góc theo kiểu tàu đao, lá mái, lòng thuyền,... rồi chồng mái, kéo mái, nối mái, vẩy mái... Chiều cao mái bằng 2/3 chiều cao công trình. Hệ mái này còn được gắn các tượng tròn, phù điêu, hoa lá cách điệu, con kìm, hoặc tứ linh (long - li - qui - phượng) tạo ra các giá trị thẩm mĩ cho kiến trúc công trình. Đồng thời che mưa, che nắng và tạo ánh sáng lung linh huyền ảo cho nội thất kiến trúc nơi thờ tự. Màu sắc và ánh sáng tâm linh trong nơi thờ tự nói chung tương tự nhau do kết cấu và bố cục kiến trúc. Khu vực có ánh sáng mạnh nhất là ở ngoài sân, tiếp đến là tiền tế hoặc tiền đường (ánh sáng giảm dần và gần như tối hẳn). Khi bước qua hàng hiên và bậc cửa ta thường phải dừng lại giây lát rồi mới bước tiếp bởi ánh sáng đã giảm đáng kể, tới hậu cung thâm nghiêm thì màu sắc và ánh sáng nơi đây đã khác hẳn, nó đã hoàn toàn hoà nhập với kiến trúc trong không gian u tịch. Màu sắc và ánh sáng được bộc lộ thật rõ khi nó được phân chia bởi hệ thống lớp lang của không gian kiến trúc nơi tôn nghiêm của tín ngưỡng, tôn giáo... Trong phạm vi bài viết này xin được giới hạn ở màu sắc và ánh sáng tâm linh trong nơi thờ tự ở các ngôi chùa thuộc khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Trong hệ thống kiến trúc tín ngưỡng, tôn giáo, chùa làng là một trong những thể loại kiến trúc tạo nên nhiều nét đẹp truyền thống. Đây là những công trình kiến trúc gỗ kết hợp với đá, đất nung, ở vài nơi còn dùng cả đá ong thô nhám rất thẩm mĩ. Hầu hết các chùa làng đều có trang trí trên hệ thống kết cấu kiến trúc, các hình chạm khắc hay phù điêu gỗ được trang trí, tập trung nhất vẫn là ở khu vực phật đường, đây là khu thờ tự chính. Mật độ chạm khắc thường dày đặc trên cốn, ván bưng, vì kèo, cửa võng, hoành phi câu đối, đại tự... Tuy các hình trang trí trên kiến trúc còn phụ thuộc vào độ lớn, nhỏ của gỗ, nhưng nó rất tinh vi, uyển chuyển bởi những bàn tay tài khéo của các nghệ nhân làng nghề, họ đã mang hết tâm, hết sức vào công việc của nhà Phật... Khu vực tòa thượng điện có mật độ ánh sáng tự nhiên giảm tới mức tối đa và nhường chỗ cho ánh sáng nhân tạo tác động vào không gian nội thất. Hơn nữa ở phật điện, lớp trên cùng trong xa nhất thờ hết thảy các chư Phật, lớp dưới ở giữa là điện thờ phật và bồ tát chủ việc tiếp dẫn chúng sinh về cõi cực lạc, lớp thứ ba thờ Phật và bồ tát chủ việc giáo hoá chúng sinh ở cõi sa bà (là cõi thế giới ta ở đây), lớp thứ tư thờ Phật Thích Ca mới giáng sinh ra ở đời và hai vị Thiên Vương làm chủ tể trên cõi trời, các lớp ngoài thờ bốn vị Thiên Vương và Thiên Thần chủ việc hộ trì Pháp Phật.. Theo cái lí ấy thì ở trong điện Phật phải có bốn lớp hay sáu lớp từ trong cùng điện ra đến ngoài bái đường. Các lớp tượng khá dày đặc được bài trí từ cao đến thấp, từ trong ra ngoài, do vậy ánh sáng ở nơi đây lại càng âm u, huyền ảo, tĩnh mịch... Mặt khác, nhiệt độ không khí ở nơi đây so với bên ngoài cũng giảm hẳn, khiến ta có một cảm giác nhẹ nhàng, dễ chịu như đang bước vào một thế giới khác với thế giới bên ngoài, để tĩnh tâm hướng tới cảnh Phật. Phụ thuộc vào qui luật của tự nhiên mà ánh sáng trong kiến trúc, điêu khắc ở chùa cũng thay đổi theo, nhưng ở một góc độ nào đó thì nội thất chùa đã giải quyết được những ưu điểm của ánh sáng trong nội thất bằng ánh sáng nhân tạo mang tính khả quan. Xét chi tiết về ánh sáng trong chùa tôi xin có mấy nhận xét sau: Trong chùa luôn có sự thay đổi không gian ánh sáng theo mùa khác nhau. Mùa hạ, mùa thu ánh sáng nhiều; mùa đông, mùa xuân ánh sáng ít. Ngay trong ngày nơi đây cũng luôn có sự thay đổi không gian ánh sáng theo thời gian, từ mờ sáng đến trưa, chiều, tối và đêm. Mật độ và vị trí bày đặt tượng pháp khác nhau, dẫn đến cường độ ánh sáng của từng nơi trong chùa cũng không hoàn toàn giống nhau. Trong khuôn viên chùa cho thấy: khu sáng nhất là hành lang, rồi đến tiền đường, ít hơn là thiêu hương. Toà thượng điện là ít ánh sáng hơn cả, nên tối nhất. Dựa vào những điều kiện ...