Một Quan Điểm Về Sống Đẹp - CHƯƠNG IV CẬN NHÂN TÌNH

CHƯƠNG IV CẬN NHÂN TÌNH1. SỰ TÔN NGHIÊM CỦA CON NGƯỜITrong chương trên, chúng ta đã xét phần di sản có tính cách động vật của chúng ta và hậu quả của phần di sản đó tới văn minh. Nhưng con người không phải chỉ có phần đó thôi. Muốn thấy toàn thể bản chất chúng ta thì còn phải xét thêm cái phần tôn nghiêm trong con người nữa, mất nó, vì lúc này đây và đặc biệt là trong ít chục năm sắp tới, nhân loại có cái nguy cơ đánh mất nó lắm.Bạn bảo tôi: “Ông nhấn...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một Quan Điểm Về Sống Đẹp - CHƯƠNG IV CẬN NHÂN TÌNH CHƯƠNG IV CẬN NHÂN TÌNH1. SỰ TÔN NGHIÊM CỦA CON NGƯỜITrong chương trên, chúng ta đã xét phần di sản có tính cách động vật của chúng tavà hậu quả của phần di sản đó tới văn minh. Nhưng con người không phải chỉ cóphần đó thôi. Muốn thấy toàn thể bản chất chúng ta thì còn phải xét thêm cái phầntôn nghiêm trong con người nữa, mất nó, vì lúc này đây và đặc biệt là trong ít chụcnăm sắp tới, nhân loại có cái nguy cơ đánh mất nó lắm.Bạn bảo tôi: “Ông nhấn mạnh vào điểm chúng ta là những động vật; nhưng nếuvậy thì ông có nhận rằng chúng ta là những động vật đáng quí nhất trong vũ trụkhông?”. Nhận chứ. Chỉ có loài người mới sáng tạo được một nền văn minh, làmsao chối bỏ điều đó được? Có lẽ có những loài vật hình dáng thanh nhã hơn, đẹpđẽ hơn hơn ta như loài ngựa; bắp thịt cường tráng hơn ta như loài sư tử; khứu giácthính hơn, bẩm sinh trung tín hơn như loài chó; thị giác sáng hơn như loài đạibàng; giác quan về phương hướng tốt hơn như loài bồ câu đưa thư; cần kiệm hơn,làm việc được nhiều hơn như loài kiến; tính tình hiền từ hơn như loài bồ câu máihay loài cừu cái; kiên nhẫn hơn, mãn nguyện hơn như loài bò cái; tiếng kêu dudương hơn như loài chim sơn ca; có bộ lông đẹp hơn như loài vẹt, loài công.Nhưng loài người có một cái gì đó mà tôi vẫn thích hơn cả. Loài kiến hữu lí, có kĩluật hơn chúng ta thật, chúng đã tìm ra được một chính thể ổn định hơn dân tộc YPha Nho hiện nay, nhưng theo chỗ tôi biết thì chúng không có thư viện, không cóviện Bảo cổ. Nếu loài kiến hay loài voi chế tạo được một thứ viễn kính vĩ đại đểngắm sao, hoặc tìm ra được một ngôi sao mới, tính trước được bao giờ có nhậtthực; hoặc nếu loài hải cẩu phát minh được khoa toán học, loài thát (castor)1[1]đào được kinh Panama thì tôi sẽ coi chúng là chúa trên thế giới, là chúa tể trong vũtrụ. Phải chứ, chúng ta đáng tự phụ lắm chứ; nhưng cần tìm hiểu cái gì đáng cho tatự phụ đây, cái tôn nghiêm của chúng ta ở chỗ nào đây.Như đầu sách tôi đã nói, cái tôn nghiêm đó có bốn đặc tính dưới đây của hạngngười phóng lãng mà văn chương Trung Hoa đã đề cao: có tánh tò mò không vịlợi, có khả năng thơ mộng, có tinh thần hài hước để kiểu chính bớt khả năng mơmộng, và tính cách bất thường, không thể đoán trước được. Theo tôi, cá nhân chủnghĩa của Trung Hoa được biểu hiện trong quan niệm về người phóng lãng đó.Không phải là vô cớ mà người ta gọi Walt Whitman, nhà quán quân về cá nhânchủ nghĩa ở Mĩ, là người “Nhàn dật cao quí”.2. DO TÁNH TÒ MÒ KHÔNG VỊ LỢI MỚI CÓ VĂN MINH.Loài người mới thực sự bắt đầu văn minh từ khi biết đi từ hai chân; và hai tay nhờvậy mà rảnh rang để cầm vật này vật nọ lên mà ngắm nghía, nhận xét. Một phầnlớn nhờ tánh tò mò đó mà loài người hoá ra tôn nghiêm. Truy cầu tri thức, bất quáchỉ là một trò chơi; các nhà khoa học, các nhà phát minh đều là tìm tòi để chơi,chứ không phải vì lợi. Các y sĩ tài năng thường nghiên cứu vi trùng hơn là tìmhiểu bệnh nhân; các nhà thiên văn rán ghi những vận chuyển của một ngôi saocách ta cả trăm triệu cây số, mà ngôi sao đó có ảnh hưởng trực tiếp đến nhân sinhđâu? Hầu hết các động vật – nhất là khi còn nhỏ - đều có bản năng du hí; nhưngchỉ ở loài người tính tò mò không vị lợi mới phát triển đến mức tuyệt cao.Chính vì lẽ đó mà tôi oán ghét các nhân viên kiểm tra, các cơ quan, các chính thểtìm cách kiểm tra con người.Nếu tư tưởng tự do là hoạt động cao quí nhất của các trí tuệ thì áp chế tư tưởng làhành động bỉ lậu nhất. Euripide định nghĩa nô lệ là người mất tự do tư tưởng hoặcmất tự do phát biểu ý kiến. Chính thể chuyên chế nào cũng là xưởng chế tạo nô lệ.Ở thế kỉ hai mươi này, ở phương Đông, phương Tây, ở ngay những xứ văn minh,nhan nhản những hạng nô lệ đó. Cho nên tôi cho rằng chính thể độc tài nào cũng làthoái hoá về phương diện tinh thần. Xét chung thì cả thời trung cổ mà xét riêng thìthời thanh trừ tôn giáo ở Y Pha Nho đều là thoái hoá. Nhiều chính trị gia thiển cậnhoặc nhiều giáo sĩ có thể nghĩ rằng tin tưởng hoặc tư tưởng có nhất trí thì xã hộimới có trật tự, mới được hoà bình, nhưng xét lịch sử thì hậu quả của chính sách đóluôn luôn bi thảm, làm mất giá trị con người. Các nhà chuyên chế đó khinh thịnhân dân, ngây thơ tin rằng có thể qui định tâm trí con người được và hễ cơ quantuyên truyền bảo phải thích hoặc ghét cuốn sách nào, khúc nhạc nào, phim hátbóng nào thì nhân dân sẽ thích hoặc ghét những cuốn sách đó, khúc nhạc đó, phimđó. Chính phủ chuyên chế nào cũng tìm cách trộn lộn văn chương với tuyên truyền,nghệ thuật với chính trị, tôn giáo với sự tôn sùng kẻ thống trị.Như vậy là vô lí, mà nếu những kẻ kiểm tra tư tưởng đó đi quá trớn thì là họ tự tạora khí giới để tự diệt họ. Mạnh tử nói: “Vua coi bề tôi như cỏ rác thì bề tôi coi vuanhư khấu thù” (Quân chi thị thần như thổ giới, tắc thần thị quân như khấu thù).Trên thế giới không có quân đạo tặc nào tàn bạo bằng kẻ đoạt mất tự do tư tưởng ...