Một số biện pháp thiết kế các hoạt động học tập trong dạy học hình học không gian ở trường THPT theo quan điểm thích nghi trí tuệ

Trong bài viết này tác giả đề xuất một số biện pháp xây dựng các HĐ học tập cho HS trong dạy học Hình học không gian ở trường phổ thông theo quan điểm thích nghi trí tuệ nhằm định hướng xây dựng các HĐ thích hợp, góp phần giúp giáo viên bộ môn Toán có khả năng tiếp cận với phương pháp dạy học tích cực và nâng cao hiệu quả dạy học Toán ở trường phổ thông hiện nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số biện pháp thiết kế các hoạt động học tập trong dạy học hình học không gian ở trường THPT theo quan điểm thích nghi trí tuệ JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci. 2011, Vol. 56, No. 4, pp. 29-37 MỘT SỐ BIỆN PHÁP THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC HÌNH HỌC KHÔNG GIAN Ở TRƯỜNG THPT THEO QUAN ĐIỂM THÍCH NGHI TRÍ TUỆ Đỗ Văn Cường Trường Trung học phổ thông Hà Tông Huân - Yên Định - Thanh Hóa E-mail: cuonghth@gmail.com Tóm tắt. Để tăng cường hoạt động (HĐ) nhận thức của học sinh (HS) trong quá trình học tập thì trọng tâm của việc thiết kế bài học là thiết kế các HĐ học tập. Mỗi HĐ học tập thường gồm nhiều HĐ thành phần với mục đích riêng. Thực hiện xong các HĐ thành phần thì mục đích chung của HĐ cũng được thực hiện. Vì vậy, trong bài viết này chúng tôi đề xuất một số biện pháp xây dựng các HĐ học tập cho HS trong dạy học Hình học không gian ở trường phổ thông theo quan điểm thích nghi trí tuệ nhằm định hướng xây dựng các HĐ thích hợp, góp phần giúp giáo viên bộ môn Toán có khả năng tiếp cận với phương pháp dạy học tích cực và nâng cao hiệu quả dạy học Toán ở trường phổ thông hiện nay. 1. Mở đầu Trong công cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học đóng vai trò hết sức quan trọng: Quan điểm chung của đổi mới phương pháp dạy học đã được khẳng định, là tổ chức cho HS được học tập trong HĐ và bằng HĐ tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo mà cốt lõi là làm cho HS học tập tích cực, chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động [3;19]. Khi nói về mối quan hệ giữa nội dung dạy học và HĐ, tác giả Nguyễn Bá Kim cho rằng: Mỗi nội dung dạy học đều liên hệ mật thiết với những HĐ nhất định. Đó trước hết là những HĐ được tiến hành trong quá trình lịch sử hình thành và ứng dụng những tri thức được bao hàm trong nội dung này, cũng chính là những HĐ để người học có thể kiến tạo và ứng dụng những tri thức trong nội dung đó... Phát hiện được những HĐ như vậy trong một nội dung là vạch ra con đường để người học chiếm lĩnh nội dung đó và đạt được những mục tiêu dạy học khác, cũng đồng thời là cụ thể hóa được mục tiêu dạy học có đạt được hay không và đạt đến mức độ nào[6;114]. 29 Đỗ Văn Cường Như vậy, để tăng cường HĐ nhận thức của HS trong quá trình học tập thì trọng tâm của việc thiết kế bài học là thiết kế các HĐ học tập. Mỗi HĐ học tập thường gồm nhiều HĐ thành phần với mục đích riêng. Thực hiện xong các HĐ thành phần thì mục đích chung của HĐ cũng được thực hiện. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Khái niệm về thích nghi trí tuệ và quan điểm vận dụng vào dạy học toán ở trường trung học phổ thông Theo tác giả Piaget, HĐ nhận thức của con người liên quan đến việc tổ chức thông tin và thích nghi với môi trường mà người học tri giác nó [5;11]. Tổ chức thông tin là cách mà thông tin được tổ chức trong đầu óc con người liên quan đến các đối tượng cụ thể, ý tưởng hoặc hành động. Thích nghi là quá trình con người tổ chức kiến thức vào sơ đồ nhận thức của mình và điều chỉnh các sơ đồ này để ăn khớp với thông tin mới. Sự thích nghi trí tuệ bao gồm sự đồng hóa thông tin vào sơ đồ nhận thức đã có và sự điều ứng sơ đồ đã có để ăn khớp với thông tin mới, tạo ra một sơ đồ nhận thức mới. Nói cách khác, thích nghi trí tuệ là khả năng “hoá giải” những tình huống mới để tiếp nhận (hiểu, giải thích, vận dụng) tri thức mới. Khi chủ thể tiếp xúc với một thông tin mới, sự cân bằng cũ sẽ bị phá vỡ do các sơ đồ đã có không áp dụng được, buộc chủ thể phải tiến hành quá trình đồng hóa và điều ứng, tạo ra trạng thái cân bằng mới. Với cách hiểu này, mức độ thích nghi trí tuệ của chủ thể tuỳ thuộc vào tốc độ “hoá giải” những tình huống mới. Dạy học theo quan điểm thích nghi trí tuệ cần tổ chức và hướng dẫn cho HS thực hiện các HĐ nhận thức thông qua các HĐ chủ yếu là: HĐ đồng hoá, HĐ điều ứng, HĐ biến đổi đối tượng và HĐ chuyển hóa các liên tưởng. Giáo viên phổ thông cần nhận thức quá trình thích nghi trí tuệ gắn với sự phát triển trí tuệ. Vì vậy, để dạy HS thích nghi trí tuệ cần chú trọng phát triển năng lực HĐ điều ứng: HĐ điều ứng là HĐ diễn ra khi vốn tri thức đã có của chủ thể chưa tương hợp với môi trường tri thức mới cần nhận thức, khi sơ đồ nhận thức đã có và tri thức mới không tương thích. Khi đó, HĐ điều ứng nhằm tạo lập sơ đồ nhận thức khác để tiếp nhận tri thức mới, tạo sự cân bằng mới. Trong quá trình dạy học, dưới sự hướng dẫn của giáo viên, HS học bằng cách trực tiếp tiến hành các HĐ học tập (trong đó chứa đựng các nội dung kiến thức mà người học cần chiếm lĩnh) để thông qua đó mà lĩnh hội tri thức, rèn luyện kĩ năng và phát triển tư duy. Vì vậy, vai trò của giáo viên trong dạy học theo quan điểm thích nghi trí tuệ t ...