Một số đặc trưng văn hóa xứ Thanh qua khảo sát lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa

Bài viết nghiên cứu lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa để làm sáng tỏ luận điểm văn hóa và ngôn ngữ có mối quan hệ với nhau và kết quả nghiên cứu sẽ đóng góp phần nào trong việc nhận diện đặc trưng văn hóa biển Thanh Hóa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số đặc trưng văn hóa xứ Thanh qua khảo sát lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA XỨ THANH QUA KHẢO SÁT LỚP TỪ NGỮ CHỈ QUY TRÌNH HOẠT ĐỘNG NGHỀ BIỂN Ở THANH HÓA TS. Nguyễn Văn Dũng ∗ Tóm tắt: Ngôn ngữ và văn hóa có mối quan hệ chặt chẽ, khó tách rời. Ngôn ngữlà sản phẩm của văn hóa, đồng thời truyền tải, lưu giữ, phản ánh sự tồn tại của cácthành tố khác của văn hóa. Ngược lại, văn hóa và những yếu tố văn hóa dân tộc đềuđược chia sẻ và biểu hiện qua ngôn ngữ. Trong bài viết này, chúng tôi nghiên cứu lớptừ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa để làm sảng tỏ luận điểm vănhóa và ngôn ngữ có mối quan hệ với nhau và kết quả nghiên cứu sẽ đóng góp phần nàotrong việc nhận diện đặc trưng văn hóa biển Thanh Hóa. 1. Đặt vấn đề Từ lâu, mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa đã được các nhà nghiên cứu ngônngữ học trong và ngoài nước quan tâm. Vì ngôn ngữ trực tiếp phản ánh cách tri giác vàtư duy thế giới của cộng đồng dân tộc, mà văn hóa dân tộc không thể không liên quanđến cách tri giác và tư duy ấy [4]. Cách tiếp cận này không những cho thấy các đặcđiểm ngôn ngữ (ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp) mà còn có thể rút ra được những sắc tháivăn hóa ngôn ngữ liên quan đến tư duy cộng đồng dân tộc, đến lịch sử văn hóa mộtvùng miền. Từ cách đặt vấn đề trên, trong bài viết này, chúng tôi chỉ ra một số đặc trưng vănhóa xứ Thanh qua lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển, góp phần nhận diện sắcthái văn hóa biển Thanh Hóa qua vốn từ ngữ nghề nghiệp từ góc độ ngôn ngữ - văn hóa. 2. Kết quả nghiên cứu 2.1. Kết quả thu thập và phân loại Cùng với lớp từ ngữ chỉ công cụ, phương tiện và lớp từ ngữ chỉ sản phẩm, lớp từngữ chỉ quy trình hoạt động không chỉ có số lượng lớn, phong phú và đa dạng mà cònmang đặc trưng rõ nét về nghề. Qua điều tra khảo sát từ thực địa, bước đầu chúng tôi đãthu thập được 249 đơn vị từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển của 3 nghề: nghềđánh cá, nghề làm nước mắm và sản xuất muối ở vùng biển Thanh Hóa. Căn cứ vào sốlượng đơn vị từ ngữ đã thống kê được, chúng tôi tiến hành phân loại các từ ngữ xét về∗ Phòng Quản lý Đào tạo, Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa 51 TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨUphương diện cấu tạo gồm: từ đơn, từ ghép và ngữ định danh. Kết quả phân loại được thểhiện qua hai bảng thống kê như sau: Bảng 1: Số lượng/tỷ lệ % nhóm từ ngữ chỉ quy trình hoạt động, xét theo tổng thể các nghề Loại từ Từ đơn Từ ghép Ngữ Tổng Nghề Đánh cá 31 (44,28%) 89 (54,19%) 2 (28,57%) 122 Làm mắm 30 (42,86%) 31 (19,14%) 5 (71,43%) 66 Sản xuất muối 9 (12,86%) 42 (25,93%) 0 (%) 51 Tổng 70 (100%) 162 (100%) 7 (100%) 239 Bảng 2: Số lượng/tỷ lệ % nhóm từ ngữ chỉ quy trình hoạt động, xét theo từng nghề Loại từ Từ đơn Từ ghép Ngữ Tổng Nghề Đánh cá 31 (25,41%) 89 (72,95%) 2 (1,64%) 122 (100%) Làm mắm 30 (45,45%) 31 (46,97%) 5 (7,58%) 66 (100%) Sản xuất muối 9 (17,65%) 42 (82,35%) 0 (%) 51 (100%) Tổng 70 (29,29%) 162 (67,78%) 7 (2,93%) 239 (100%) Từ bảng số liệu trên, từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa khôngcó từ láy và từ ngẫu hợp, chỉ có ba loại từ ngữ: từ đơn, từ ghép và ngữ định danh. 2.2. Đặc trưng văn hóa xứ Thanh biểu hiện qua cấu tạo tên gọi lớp từ chỉ quytrình hoạt động nghề biển Lớp từ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh Hóa đa phần có cấu tạo phức,trong đó phương thức ghép đóng vai trò chủ đạo. Để định danh, gọi tên hoạt động khaithác, đánh bắt thì cư dân biển Thanh Hóa chủ yếu sử dụng phương thức định danh pháisinh để tạo ra lớp từ mà các thành tố tham gia cấu tạo có quan hệ chính - phụ. Nói cáchkhác, xét về mặt cấu tạo, từ chỉ quy trình hoạt động nghề biển đa phần là từ ghép chínhphụ. Qua bảng số liệu thống kê, từ ghép chính phụ có số lượng và tỷ lệ cao nhất146/162 đơn vị (chiếm 90,12%), còn lại là từ ghép đẳng lập có 16/162 đơn vị (chiếm52 TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU9,88%). Với loại từ này, vai trò ngữ nghĩa - định danh do yếu tố phân loại quyđịnh. Yếu tố phân loại có thể 1 thành tố (định danh bậc 1), hoặc 2, ...