Một số vấn đề cơ bản thời đương đại

Bài viết nhận diện các đặc điểm tư tưởng của thời đương đại và đề cập đến một số vấn đề nổi bật mà nhân loại đang phải đối mặt từ nửa sau thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI như toàn cầu hóa kinh tế, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khủng hoảng môi trường ở cấp độ toàn cầu và sự phân tán quyền lực như một thách đố cho nền chính trị đương đại.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số vấn đề cơ bản thời đương đạiTẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 9 (253) 2019 17 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN THỜI ĐƯƠNG ĐẠI TRẦN THANH PHƯƠNG*Đương đại là một thời kỳ với nhiều chuyển biến mạnh mẽ và bất khả đoán trênnhiều phương diện. Bài viết nhận diện các đặc điểm tư tưởng của thời đươngđại và đề cập đến một số vấn đề nổi bật mà nhân loại đang phải đối mặt từnửa sau thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI như toàn cầu hóa kinh tế, cuộc cáchmạng công nghiệp lần thứ tư, khủng hoảng môi trường ở cấp độ toàn cầu vàsự phân tán quyền lực như một thách đố cho nền chính trị đương đại. Kết quảcho thấy các vấn đề thực tiễn đương đại có những điểm chung như sự đan xenvà thâm nhập vào nhau giữa tính hiện đại và hậu hiện đại, giữa cái trung tâm vàphi trung tâm, giữa cái duy lý và phi lý, mâu thuẫn, phức tạp, bất ổn và nhiềuyếu tố khác.Từ khóa: đương đại, toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khủng hoảngmôi trường, phân tán quyền lực chính trịNhận bài ngày: 25/7/2019; đưa vào biên tập: 28/7/2019; phản biện: 1/8/2019; duyệtđăng: 4/9/20191. ĐẶT VẤN ĐỀ hội, kỹ thuật) nhằm chỉ ra thời cơ,Nghiên cứu về thời đương đại là một thách thức và tư vấn chính sách. Bàitrong những yêu cầu cấp bách của viết nhằm làm rõ một số vấn đề trongđời sống thực tiễn để nắm được tính thời đại ngày nay, trong bức tranhphức tạp của những hiện tượng đang tổng thể đương đại không nằm ngoàibiến chuyển mau lẹ và nhận thức các nghiên cứu chung trước đó.được mọi biến động của thời đại, đối 2. NHẬN DIỆN MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂMdiện với những rủi ro khó lường. CỦA THỜI ĐƯƠNG ĐẠITrong khoa học xã hội ở Việt Nam Về mặt thuật ngữ, chữ “đương đại”hiện nay đã có những công trình ban đầu có nguồn gốc từ tiếng Latinhnghiên cứu về thời kỳ này. Tuy nhiên, thời Trung cổ là “contemporarius” saucác công trình ấy hoặc là đưa ra các biến thể thành “contemporalis”, đượcnhận định dưới dạng khái quát lý luận ghép từ hai thành tố “con” có nghĩa làvề các đặc tính bên trong, hoặc là “cùng với” và “tempus/tempor” cótổng kết các biểu hiện của hoạt động nghĩa là “thời gian”, nhằm chỉ “cái gìthực tiễn - hoạt động vật chất ở bên đó hiện tồn, người đang sống, sự kiệnngoài (đời sống kinh tế, chính trị, xã đang xảy ra ở cùng thời điểm; thuộc về hoặc đang diễn ra ở thời điểm hiện* Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ. tại” và trong tiếng Anh ngày nay là chữ18 TRẦN THANH PHƢƠNG – MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN THỜI…“contemporary”(1). đại là sự theo đuổi tri thức kháchỞ góc độ lịch sử, theo Nguyễn Minh quan, phương pháp khoa học, cácQuân (2012), thời kỳ đương đại mà niềm tin phải dựa trên các sự kiệnchúng ta đang sống là thời hậu hiện quan sát và kiểm tra được; nó “tinđại (post-modern era, post-modernity) tưởng vào sức mạnh của lý tính và tưbắt đầu từ giữa thế kỷ XX trở đi, trong duy phê phán, xem khoa học - chứkhi đó thời kỳ hiện đại đã qua đánh không phải tôn giáo - là nơi có thẩmdấu một kỷ nguyên tương đối dài quyền giải đáp những bí mật của đờitrong lịch sử thế giới, bắt đầu từ thời sống” (Bùi Văn Nam Sơn, 2017: 185).Phục hưng, kéo dài gần một nửa Hơn nữa, thời kỳ này lý tính được sửthiên niên kỷ, cho đến giữa thế kỷ XX. dụng như một phương tiện đầy quyền năng để hợp lý hóa mọi thứ nhằm tạoTheo nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam nên một trật tự từ những hỗn loạn vàSơn, ngay khái niệm “hiện đại” cũng nó trở thành cương lĩnh cho hànhkhá nhập nhằng theo nhiều cách động: xây dựng một xã hội hợp lý cóphân kỳ khác nhau: nó có thể bắt đầu nghĩa là tạo nên một trật tự ổn định;từ giữa thế kỷ XV (với việc Châu Âu xã hội ổn định chừng nào thì chứcra khỏi thời Trung cổ với các sự kiện năng của nó càng hoạt động hữu hiệulịch sử như khám phá Châu Mỹ, phát chừng đó và càng hợp lý hơnsinh ra máy in, hình thành chủ nghĩa (Nguyễn Minh Quân, 2012).tư bản…) cho tới ngày nay. Nó cũngcó thể được chia ra thành thời Cận Thời hậu hiện đại bắt đầu từ giữa thếđại từ thế kỷ XV đến Đại cách mạng kỷ XX như một cách phản ứng lại thờiPháp và thời hiện đại từ Cách mạng hiện đại, rằng lý trí và sự tinh khônPháp đến ngày nay (Bùi Văn Nam của con người không thể đạt đượcSơn, 2011). Một thời đại lịch sử hạnh p ...