MỘT VÀI SUY NGHĨ VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TƯ DUY CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ

Nhà trường không phải là nơi chỉ cung cấp những tri thức rời rạc. Ngược lai, thông qua những tri thức cốt lõi, chắt lọc nhà trường phổ thông phải huấn luyện người học cách học, nghĩa là chiếm lĩnh cái ''tại sao'' và cái ''làm thế nào'' của kiến thức. Đặc điểm chủ yếu của con người là người giải quyết vấn đề mà vấn đề thì không bao giờ cạn. Người học - như những người khách du lịch đang đi trên những miền đất lạ rộng lớn, họ có nhu cầu tìm hiểu thế giới xung quanh. Tuy...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
MỘT VÀI SUY NGHĨ VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TƯ DUY CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ MỘT VÀI SUY NGHĨ VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TƯ DUY CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ I MỞ ĐẦU Nhà trường không phải là nơi chỉ cung cấp những tri thức rời rạc. Ngược lai, thông qua những tri thức cốt lõi, chắt lọc nhà trường phổ thông phải huấn luyện người học cách học, nghĩa là chiếm lĩnh cái ''tại sao'' và cái ''làm thế nào'' của kiến thức. Đặc điểm chủ yếu của con người là người giải quyết vấn đề mà vấn đề thì không bao giờ cạn. Người học - như những người khách du lịch đang đi trên những miền đất lạ rộng lớn, họ có nhu cầu tìm hiểu thế giới xung quanh. Tuy nhiên, vẫn rất cần sự giúp đỡ của người lớn trong việc phản ímg lại và hợp thức những thông tin thu thập được qua những gì họ từng trải. Vì vậy người giáo viên cần hiểu rất rõ quá trình nhận thức của ng ười học và giúp hình thành ở họ các kỹ năng tư duy. Trong báo cáo này tôi trình bày các suy nghĩ của mình về rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh trong dạy học môn vật lý ở trường trung học phổ thông. II MỘT SỐ SUY NGHĨ VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TƯ DUY CHO HỌC SINH l Rèn tư duy phê phán Một trong những vấn đề phổ biến hiện nay là hầu hết giáo viên khi dạy th ường chú trọng việc ghi nhớ các sự kiện và kết quả là người học chỉ tiếp thu kiến thức qua cách độc thoại. Kiến thức thụ động thường được tích luỹ trong bộ não nhưng trong những hoàn cảnh cụ thể không thể huy động ngay được, không sử dụng được. Học sinh đến trường đã có một khối lượng kiến thức ở dạng tiềm ẩn, chưa được khai thác, chưa được chuyển hóa. Kiến thức này mặc dù có sàn nh ưng không được huy động nên cũng đồng nghĩa với sự không hiểu biết. Những quan niệm riêng của người học về thế giới xung quanh chỉ được hình thành một cách tích cực thông qua giao tiếp hơn là chỉ thông qua sách giáo khoa. Chỉ có hòa nhập những ý tưởng, những quan niệm của người học vào môi trường thì học sinh mới có cơ hội điêu chỉnh quan niệm. Nhưng đáng tiếc, ở trường hay ở nhà học sinh thường bị khống chế bởi quan hệ trên dưới. Nhiều khi họ không thể mạnh dạn trình bày quan điểm của mình và chấp nhận ý kiến người khác như một hành vi đạo đức, vì vậy họ chưa có cơ hội để trình bày suy nghĩ, những khám phá của mình. Đó là xu hướng đào tạo con người chỉ biết phục tùng, không có thái độ phê phán. Vấn đề này càng trở nên trầm trọng khi dạy học mang tính độc thoại, áp đặt. Người học cần được rèn luyện trong môi trường hội thoại đa chiều, trong đó họ phát hiện ra những quan niệm đối lập mà không bị đe dọa dưới bất cử hình thức nào. Học sinh vừa khám phá bản thân mình, vừa khám phá tư tưởng, chính kiến của người khác. Vì vậy, cần tạo cho học sinh môi trường hội thoại để giải quyết các vấn đề độc thoại, kích thích các ý tưởng. Thông thường người ta chỉ biết rõ những gì họ nghĩ khi điều đó được diễn đạt bằng lời. Dạy cho người học tư duy phê phán một cách tích cực là làm cho học sinh nhận ra, hiểu được và phê phán những lệch lạc và quan niệm sai của bạn mình, đồng thời cho phép kiểm nghiệm và phát hiện những quan niệm của bản thân, đó là biểu hiện của cấp độ tư duy bậc cao. Giáo viên phải phát triển ở người học tư duy phê phán trong môi trường hội thoại. Học tư duy một cách có phê phán có nghĩa: • Học cách hỏi, khi nào hỏi và hỏi cái gì. • Học cách lập luận, khi nào lập luận và phương pháp lập luận Chính Bloom cho rằng ''tư duy phê phán'' đồng nghĩa với đánh giá, là cấp độ cao nhất trong 6 kỹ năng tư duy. Giáo viên phải giúp người học khám phá ra rằng quá trình đánh giá, khẳng định và phủ định đối với những ý tưởng người khác là việc làm tự nhiên và lành mạnh. Dựa trên các nguyên tắc này, trong dạy học, chúng tôi cố gắng: • Tạo ra môi trường thật sự dân chủ • Khuyển khích người học tự đặt câu hỏi cho mình • Động viên người học đưa ra các câu hỏi mở • Khuyến khích người học tìln thông tin qua sách báo... Cách phản hồi tích cực nhát của giáo viên là ''nào chúng ta hãp cùng tìm ra câu trả lời ''. Cách thức này được chúng tôi sử dụng khi phân tích câu hỏi (em muốn nói gì?); khi đưa ra một câu gợi mở (1iệu có phải là...) và khi đưa ra một yêu cầu (có lẽ chúng ta...) Điều quan trọng nhất trong rèn tư duy phê phán là lập luận. Trong dạy học vật lý có thể sử dụng các lập luận để: • Nêu thuộc tính của vật • So sánh, nhận biết sự giống nhau và khác nhau • Mô tả vật hiện tượng theo các cách khác nhau • Mô tả đặc điểm mà vật không có • Phân biệt bộ phận/toàn thể. Tư duy không có nghĩa là làm và không phải chỉ làm những gì người khác bảo. Đó là quá trình chủ động chứ không phải thụ động. 2. Rèn tư duy sáng tạo Tư duy liên quan đến hai mặt: .phê phán và sáng tạo, cả hai mặt này đều được sử dl,lặng để suy luận và khái quát hoá các ý tưởng. Tư duy sáng tạo có liên quan đến tư duy phê phán. Sáng tạo kh ...