Một vài trao đổi về đánh giá phát triển bền vững

Bài viết trình bày một vài phương thức/cách tiếp cận (approach) và các chủ đề (themes) trong việc xây dựng bộ chỉ thị nhằm đánh giá tiến trình phát triển ở cấp quốc gia và địa phương. Đánh giá sự phát triển bền vững đòi hỏi tính khách quan, bảo đảm sự tích hợp bắt đầu từ việc tiếp cận, lựa chọn bộ chỉ số và các chỉ thị cũng như thiết kế hệ thống đánh giá đối với tiến trình phát triển.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một vài trao đổi về đánh giá phát triển bền vững Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2017 VAÁN ÑEÀ TRAO ÑOÅI MỘT VÀI TRAO ĐỔI VỀ ĐÁNH GIÁ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG SOME ISSUES ABOUT ASSESSING SUSTAINABLE DEVELOPMENT Nguyễn Văn Quỳnh Bôi1 Ngày nhận bài: 12/10/2016; Ngày phản biện thông qua: 24/02/2017, Ngày duyệt đăng: 15/6/2017 TÓM TẮT Đánh giá tính bền vững của sự phát triển là một công việc không những yêu cầu nhiều nỗ lực mà còn kinh nghiệm của những người chuyên làm về công tác đánh giá. Đến nay, đã có rất nhiều bộ chỉ số/chỉ thị được đề xuất nhằm đánh giá phát triển bền vững. Thông qua các tài liệu tham khảo, bài viết trình bày một vài phương thức/cách tiếp cận (approach) và các chủ đề (themes) trong việc xây dựng bộ chỉ thị nhằm đánh giá tiến trình phát triển ở cấp quốc gia và địa phương. Đánh giá sự phát triển bền vững đòi hỏi tính khách quan, bảo đảm sự tích hợp bắt đầu từ việc tiếp cận, lựa chọn bộ chỉ số và các chỉ thị cũng như thiết kế hệ thống đánh giá đối với tiến trình phát triển. Từ khóa: Đánh giá phát triển bền vững, tiếp cận và lựa chọn các chỉ thị ABSTRACT Development sustainability assessement is a task that requires not only efforts but also experience of professionals in the field of assessement. Presently, there are many indices/indicators proposed in the the assessment of sustainable development which includes researching literature in the field. The paper presents some approaches and themes of indicator setting to assess development process at both national and local levels. Development assessement requires objectivity to ensure intergration starting at approaching, selecting indices and indicators as well as designing rating system for development process Keywords: Sustainable development assesement, Approach and Indicators selection I. MỞ ĐẦU Ngày nay thuật ngữ “Phát triển bền vững” đã trở nên quen thuộc với những người làm công tác nghiên cứu khoa học nói chung.“Phát triển bền vững là sự phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Đối với Việt Nam, theo Mục 4, Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, phát triển bền vững được định nghĩa: “Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng 1 đáp ứng nhu cầu đó của các thế hệ tương lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường” [5]. Về mặt tổng thể, phát triển bền vững được thống nhất phải thể hiện sự giao thoa và kết hợp giữa 3 khía cạnh, đó là có thể gánh chịu được (bearable) về mặt môi trường, công bằng (equitable) về mặt xã hội và có thể đem lại hiệu quả (viable) về mặt kinh tế. Sự kết hợp và giao thoa này thể hiện tính chất bền vững của quá trình phát triển. Viện Nuôi trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 127 Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2017 Vì lý do này, phát triển bền vững và đánh giá sự phát triển đã được Chương trình nghị sự 21 (Agenda 21) của Liên hiệp quốc khởi xướng từ 1992 [14] với sự tham gia của các quốc gia, tổ chức quốc tế và tổ chức phi chính phủ. Đến nay đã có nhiều công bố liên quan đến việc đề xuất và thảo luận các giải pháp nhằm đánh giá hoặc đo lường tính bền vững trong quá trình phát triển cả ở cấp địa phương lẫn quốc gia. Thông qua các tài liệu tham khảo, bài viết này trình bày một số quan điểm về phương thức/ cách tiếp cận (approach), các chủ đề (themes) và việc xây dựng bộ chỉ thị trong đánh giá quá trình phát triển ở cấp quốc gia và địa phương. II. NỘI DUNG 1. Xây dựng bộ chỉ thị đánh giá phát triển bền vững Điểm khác biệt giữa các bộ chỉ thị đánh giá sự phát triển trước hết là phương pháp luận và sau đó là việc lựa chọn cũng như cách tính giá trị chỉ thị. Do phát triển bền vững liên quan đến mọi lĩnh vực xã hội nên bộ chỉ thị đánh giá thông thường được xây dựng bởi các nhóm chuyên gia ở các lĩnh vực bao gồm cả những chuyên gia về đánh giá tiến trình phát triển. Theo định nghĩa của sự phát triển bền vững, quá trình phát triển đòi hỏi sự đánh giá kết hợp (integrated assessment) bao gồm cả 3 khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Theo Hak và cộng sự (2007), việc sử dụng các chỉ thị trong việc đánh giá kết hợp phải giải quyết nhiều thách thức tương tự như những áp dụng khác của chỉ thị; đó là lựa chọn chỉ thị phù hợp, tính sẵn có của dữ liệu, các so sánh giữa những chủ đề riêng biệt và cách thức đo lường, trọng số và số lượng tổng thể các chỉ thị được chọn. Để giải quyết vấn đề này, một cách tiếp cận là thông qua các mô hình tính toán để đưa đến giá trị cuối cùng. Điều đó cho phép các hệ thống đánh giá tính vừa có tính chặt chẽ vừa có tính linh hoạt [11]. Bản phát thảo ban đầu của Ủy ban phát triển bền vững (CSD) bao gồm 134 chỉ thị giảm dần xuống còn 58 chỉ thị vào năm 2001 và 50 chỉ thị cốt lõi vào năm 2005 sau nhiều lần xem xét [14]. Phương pháp luận của các chỉ thị thường xuyên được cập nhật trên “trang mạng” (website) của “Phân ban phát triển bền vững” (Division of Sustainable development - DSD) của Liên hiệp quốc. Tập hợp chỉ thị bao hàm khung chủ đề/chủ đề phụ (thematic/ sub-thematic framework) được thông qua năm 2001. Tuy nhiên, có thể thấy rằng vấn đề này cần phải được rà soát tùy theo tình hình cụ thể đối với mỗi quốc gia, mỗi khu vực. Bảng 1. Các chủ đề của chỉ thị theo Ủy ban phát triển bền vững Liên Hiệp Quốc (CDS) Tai biến thiên nhiên (Natural hazards) Nghèo đói Quản trị (Governance) Khí quyển Sức khỏe Đất đai (Land) Giáo dục Đại dương, biển và bờ biển Nhân khẩu (Demographics) Nước ngọt Phát triển kinh tế Quan hệ đối tác kinh tế toàn cầu Các mô hình tiêu thụ và sản xuất Đa dạng sinh học Nguồn: [14] Việc tập trung và làm rõ điều cần đo lường, điều được mong đợi từ việc đo lường và những loại chỉ thị cần vận dụng được thể hiện qua các “khung hoạt động” (framework) mang tính khái niệm đối với những chỉ thị (United Nations, 2007). Đã có sự phát triển và áp dụng nhiề ...