Nghệ thuật Bài chòi - Nét đặc sắc trong di sản văn hóa phi vật thể vùng Trung Bộ

Nhằm tôn vinh những nét độc đáo từ hoạt động diễn xướng Bài chòi dân gian, tá́c giả muốn nhấn mạnh sự thống nhất và tính đặc thù của nghệ thuật Bài chòi ở các địa phương này, góp phần giới thiệu, quảng bá những nét đẹp, giá trị của nghệ thuật Bài chòi của địa phương với du khách khi đến Trung Bộ, qua đó khẳng định bản sắc văn hóa phong phú, đa dạng của dân tộc Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghệ thuật Bài chòi - Nét đặc sắc trong di sản văn hóa phi vật thể vùng Trung Bộ NGHỆ THUẬT BÀI CHÒI - NÉT ĐẶC SẮC TRONG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ VÙNG TRUNG BỘ Vũ Trà Giang1 Tóm tắt: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, bản sắc văn hóa dân tộc, nhất làđối với những di sản văn hóa phi vật thể, là một công việc khó khăn nhưng vô cùng cấpbách trong bối cảnh hiện nay. Trung Bộ là vùng đất, trung tâm văn hóa hiện đã và đanglưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể nhân loại được UNESCO ghi danh, chứa đựnggiá trị biểu trưng cho trí tuệ, tâm hồn, cốt cách và bản sắc của dân tộc Việt Nam. Trongnhững di sản văn hóa đặc sắc đó, nghệ thuật Bài chòi đã gia nhập vào “con đường disản miền Trung” và trở thành di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Nhằm tôn vinhnhững nét độc đáo từ hoạt động diễn xướng Bài chòi dân gian, tá́c giả muốn nhấn mạnhsự thống nhất và tính đặc thù của nghệ thuật Bài chòi ở các địa phương này, góp phầngiới thiệu, quảng bá những nét đẹp, giá trị của nghệ thuật Bài chòi của địa phương vớidu khách khi đến Trung Bộ, qua đó khẳng định bản sắc văn hóa phong phú, đa dạng củadân tộc Việt Nam. Từ khóa: Nghệ thuật Bài chòi, đặc sắc, di sản văn hóa phi vật thể, Trung Bộ. 1. Mở đầu Trung Bộ tự hào là một trong những vùng đất có nền văn hóa phong phú, đa dạng,đậm đà bản sắc dân tộc, với đặc trưng riêng của từng địa phương, đã và đang có nhiềuđóng góp quan trọng vào kho tàng văn hóa của dân tộc và nhân loại. Những năm qua, vớisự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cùng sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế, đặc biệt làsự tham gia tích cực, đầy nhiệt huyết của các cấp chính quyền địa phương và người dânvùng Trung Bộ, nghệ thuật Bài chòi - mộ̣t di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại đượcUNESCO ghi danh năm 2017 tưởng chừng bị mất dần, lãng quên đã dần sống lại trongsinh hoạt cộng đồng của người dân Trung Bộ, góp phần mở rộng giao lưu và hội nhậptrong đời sống văn hóa của dân tộc Việt với các nước trong khu vực và thế giới. Sự kiệnnày đánh một dấu mốc trong quá trình khai sinh, gìn giữ và phát huy các giá trị nghệthuật diễn xướng Bài chòi lên đỉnh cao, trở thành di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Vấn đề đặt ra là cần phải làm gì, phải làm như thế nào để sân khấu ca kịch Bài chòicó thể tiếp tục đóng góp vào sự nghiệp phát triển văn hóa, nghệ thuật trong thời kỳ côngnghiệp hóa, hiện đại hóa của vùng đất Trung Bộ và toàn xã hội? Để loại hình nghệ thuậtnày trở thành sản phẩm tinh thần độc đáo, tài sản quý báu không chỉ của nhân dân cáctỉnh Trung Bộ, mà còn của cả cộng đồng dân tộc Việt Nam, việc bảo tồn, phát huy giá trịvăn hóa Bài chòi cần được tiếp tục phát triển, lan tỏa, xứng đáng với vị trí, vai trò, tráchnhiệm cao cả của người dân Trung Bộ nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung. Để từ1. Tiến sĩ, Trường Đại học Công đoàn20 VŨ TRÀ GIANGđó, các cộng đồng sinh hoạt Bài chòi dù chuyên nghiệp hay không chuyên nghiệp xíchlại gần nhau hơn trong sinh hoạt văn hóa diễn xướng dân gian, tạo đà thuận lợi cho nghệthuật Bài chòi phát triển thêm phần sắc nét. Phương pháp nghiên cứu: Bài viết dựa trên lập trường, quan điểm, phương phápluận của Chủ nghĩa Mác - Lênin; quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sáchpháp luật của Nhà nước, bảo đảm tính khách quan khi phân tích, lý giải và đánh giá vềnghệ thuật Bài chòi dân gian miền Trung. Trên cơ sở nghiên cứu khái quát một số đặcđiểm di sản văn hóa phi vật thể vùng Trung Bộ, tác giả mong muốn các lớp thế hệ ngườiViệt Nam có cơ hội được tiếp cận nghệ thuật diễn xướng dân gian Bài chòi để thấy đượcsự thống nhất và tính đặc thù của loại hình nghệ thuật này ở các địa phương vùng TrungBộ, góp phần bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc nói chung, di sản văn hóa phi vậtthể vùng Trung Bộ nói riêng. 2. Nội dung 2.1. Khái quát một số đặc điểm di sản văn hóa phi vật thể Vùng Trung Bộ Di sản văn hóa phi vật thể đã và đang ngày càng khẳng định vai trò to lớn trong sựphát triển của mỗi dân tộc, quốc gia và là điểm tựa vững chắc cho đời sống tinh thần, làmgiàu bản sắc dân tộc và đa dạng về văn hóa. Khác với di sản văn hóa vật thể, “di sản vănhóa phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, có giá trị lịch sử,văn hóa, khoa học, thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và đượclưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn vàcác hình thức khác”2. Đây là một mảng di sản văn hóa quan trọng, ngày càng được cộngđồng trong nước và quốc tế quan tâm. Do được lưu truyền chủ yếu dựa trên trí nhớ, sựtruyền khẩu, các cử chỉ, điệu bộ mang tính mô phỏng, bắt chước nên những di sản vănhóa phi vật thể rất “mỏng manh”, dễ mai một, thất truyền. Vì vậy, vai trò của những nhàquản lí văn hóa, các nghệ nhân là hết sức quan trọng. Việt Nam hiện có 15 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh là di sảnvăn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại: (1) Nhã nhạc, Âm nhạc cung đình Huế (đượccông nhận năm 2003); (2) Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên (2005); (3) Dânca Quan họ Bắc Ninh (2009); (4) Ca Trù (2009); (5) Hội Gióng ở Đền Phù Đổng và ĐềnSóc (2010); (6) Hát Xoan Phú Thọ (2011); (7) Tín ngưỡng thờ cúng HùngVương ở PhúThọ (2012); (8) Đờn ca tài tử Nam Bộ (2013); (9) Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (2014);(10) Nghi lễ và trò chơi kéo co (2015); (11) Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ củangười Việt (2016); (12) Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam (2017); (13) Thực hànhThen của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam (2019); (14) Nghệ thuật Xòe Thái (2021);(15) Nghệ thuật làm Gốm của người Chăm (2022).2. Khoản 1 Điều 1 Luật di sản văn hóa sửa đổi năm 2009. 21NGHỆ THUẬT BÀI CHÒI - NÉT ĐẶC SẮC TRONG DI SẢN VĂN HÓA ... Hiện nay, công tác bảo tồn ...