Nghiên cứu sử dụng dãy biến đổi hóa học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trung học phổ thông

Bài viết trình bày một số vấn đề về sử dụng dãy biến đổi hóa học trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trung học phổ thông.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu sử dụng dãy biến đổi hóa học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trung học phổ thông156 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG DÃY BIẾN ĐỔI HÓA HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀ SÁNG TẠO CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Phạm Văn Hoan1, Hoàng Đình Xuân2 1 Trường Đại học Thủ đô Hà Nội 2 Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội Tóm tắt: Phát triển năng lực nói chung, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo nói riêng đang là xu hướng trong giáo dục phổ thông của Việt Nam. Đặc biệt trong hoá học hữu cơ, do ứng với một công thức phân tử có thể có rất nhiều chất hữu cơ khác nhau (các chất đồng phân) và trong cùng điều kiện phản ứng có thể sinh ra nhiều sản phẩm khác nhau thì việc phân tích lựa chọn công thức cấu tạo thích hợp cho chất trong sơ đồ biến đổi hoá học là vấn đề rất thú vị, đòi hỏi người học phải có kiến thức cơ bản, chắc chắn. Bài viết trình bày một số vấn đề về sử dụng dãy biến đổi hoá học trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh trung học phổ thông. Từ khóa: Dãy biến đổi hóa học, năng lực giải quyết vấn đề, học sinh trung học phổ thông Nhận bài ngày 06.7.2019; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt đăng ngày 8.8.2019 Liên hệ tác giả: Phạm Văn Hoan; Email: pvhoan@hnmu.edu.vn1. ĐẶT VẤN ĐỀ Năng lực là “khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạtđộng nào đó” như năng lực tư duy, năng lực tài chính hoặc là “phẩm chất tâm sinh lý vàtrình độ chuyên môn tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó vớichất lượng cao” như năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo [10]. Theo Từ điển năng lựccủa Đại học Harvard thì năng lực, theo thuật ngữ chung nhất, là “những thứ” mà một ngườiphải chứng minh có hiệu quả trong việc làm, vai trò, chức năng, công việc, hoặc nhiệm vụ[8]. Theo Từ điển Oxford, vấn đề là “một đối tượng khó hoặc đòi hỏi phải giải quyết và cógì đó khó để hiểu hoặc tiếp cận nó” [9]. Giải quyết vấn đề và sáng tạo là một loại năng lực đặc biệt [1]. Ngoài việc tháo gỡđược những vướng mắc về nhận thức và hành động (giải quyết vấn đề) nó còn đòi hỏi cáchthức giải quyết vấn đề đó theo một cách không theo một thông lệ hay quy tắc đã được địnhsẵn. Muốn vậy, người giải quyết vấn đề phải có những kết nối linh hoạt, đặc biệt giữa kiếnTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 33/2019 157thức và thực tế để có những cách giải quyết khác biệt (sáng tạo). Các tác giả [7] đã đề ra 3bước để giải quyết bài toán thực tiễn. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng có thể gộp lại thành 2bước: Xác định vấn đề; Phân tích, đánh giá và lựa chọn giải pháp. Trong mỗi con người, qua thời gian đều ẩn chức những năng lực nhất định. Tuy nhiên,để phát triển được một cách có hệ thống, cần có quá trình rèn luyện. Bài tập Hóa học hữucơ, trong nhiều tình huống, có thể là một công cụ hữu hiệu.2. NỘI DUNG2.1. Dãy biến đổi hóa học Việc chuyển chất này thành chất khác có thể thực hiện qua 1 hoặc nhiều phản ứng hóahọc. Để biểu diễn quá trình này, người ta dùng dãy biến đổi hóa học. Thông thường, dãybiến đổi hóa học gồm nhiều phản ứng hóa học liên tiếp từ chất đầu đến chất sản phẩmmong muốn. Tùy theo dụng ý của người ra đề mà có thể có các dãy biến đổi hoá học tườngminh hoặc không tường minh. Việc sử dụng dãy biến đổi hoá học không những có tácdụng củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng mà còn có tác dụng rất tốt trong việc phát triểntư duy hoá học nếu xây dựng được các dãy chuyển hoá thích hợp [2, tr.3]. Dãy biến đổi hoá học được gọi là tường minh khi cho các chất trong sơ đồ và yêu cầubổ sung điều kiện phản ứng hoặc cho một số chất và điều kiện phản ứng. Dãy biến đổi hoáhọc được gọi là không tường minh khi hầu hết các chất trong sơ đồ và điều kiện phản ứngchưa được cho sẵn. Yêu cầu chung của dạng bài tập này là học sinh phải bổ sung nhữngthông tin còn thiếu trong sơ đồ biến đổi (điều kiện phản ứng, chất phản ứng hoặc chất tạothành...) với mỗi biến đổi hoá học được biểu diễn bằng một mũi tên thường là ứng với mộtphản ứng hóa học (không kể trường hợp chuyển vị).2.2. Rèn luyện cho học sinh khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo thông quaviệc thực hiện dãy biến đổi hóa học2.2.1. Thông qua việc hoàn thành dãy chuyển hoá tường minh Các chất trong dãy chuyển hoá đều được cho rõ ràng về công thức cấu tạo hoặc điềukiện chuyển hoá các chất. Để làm được bài tập dạng này, chỉ cần bổ sung điều kiện phảnứng (có thể có nhiều cách chuyển hoá) hoặc công thức cấu tạo của chất. Những dãy biếnđổi này thì các học sinh có học lực trung bình đều có thể làm được, vì chủ yếu yêu cầu củabài tập là tính chấ ...