Người Bana Chăm với lễ hội xây cột đâm trâu

Ba Na - Chăm? Hay Chăm - Ba Na? Hay là Chăm? Ba Na?... Chỉ biết rằng chiến tranh và mưu cầu cuộc sống đã đẩy hai tộc người vốn khác xa nhau về ngôn ngữ, tín ngưỡng, tập tục... đến gần nhau, hoà vào nhau để sống. Xây cột đâm trâu là lễ hội lớn nhất của đồng bào Ba Na - Chăm sống ở phía Đông dãy Trường Sơn.Theo lời kể của già làng thì xưa nay ở Thồ Lồ, Xí Thoại (vùng đất tiếp giáp giữa ba tỉnh Gia Lai - Bình Định - Phú Yên), người...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Người Bana Chăm với lễ hội xây cột đâm trâu Người BanaChăm với lễ hội xây cột đâm trâuBa Na - Chăm? Hay Chăm - Ba Na? Hay là Chăm? Ba Na?...Chỉ biết rằng chiến tranh và mưu cầu cuộc sống đã đẩy haitộc người vốn khác xa nhau về ngôn ngữ, tín ngưỡng, tậptục... đến gần nhau, hoà vào nhau để sống. Xây cột đâm trâulà lễ hội lớn nhất của đồng bào Ba Na - Chăm sống ở phíaĐông dãy Trường Sơn. Theo lời kể của già làng thì xưa nay ở Thồ Lồ, Xí Thoại(vùng đất tiếp giáp giữa ba tỉnh Gia Lai - Bình Định - PhúYên), người Ba Na và người Chăm có 3 lễ lớn, đó là Tết đổđầu (mừng lúa mới), Lễ bỏ mả và Lễ hội xây cột đâm trâu.Tuy không phải năm nào cũng tổ chức, nhưng xây cột đâmtrâu vẫn là lễ hội lớn nhất. Thường thì khi gặp tai ương, rủi ro, mùa màng thất bát,hay dân làng đau ốm, súc vật chết cả đàn..., người Thồ Lồlàm gà, nhấc rượu vái Giàng và hứa sẽ tạ ơn bằng một contrâu. Ngày qua tháng lại, Giàng phù hộ cho lũ làng tai quanạn khỏi, thóc gạo đầy nhà, cuộc sống vui vẻ ấm no... sau banăm, buôn làng xây cột đâm trâu, làm lễ tạ ơn như đã hứa vớiGiàng. Chuẩn bị xây cột, lũ làng phải có một con trâu đực tơ,ba bốn con bò, dăm bảy con heo, mấy chục con gà, cả trămché rượu với vài ba chục gùi gạo để mời khách các buôn làngchung quanh cùng đến chung vui. Lễ xây cột đâm trâu rất tốnkém, nhưng được lòng Giàng, được lòng các thần và lại cótiếng khen truyền tụng xa - gần... vì vậy cả làng cùng ra sứcchuẩn bị thật đầy đủ, chu tất. Trước ngày tổ chức lễ khoảng bốn năm mùa trăng, già làngchọn địa điểm xây cột rồi trồng xuống một cây gòn (plang)hoặc là cây cốc (long chmuôn) làm cột chính. Đến khi câyđâm chồi, đúng ngày lành tháng tốt dân làng dựng nêu, xâycột xung quanh. Xong lễ, hạ nêu nhưng cây cột tươi xanh ấysẽ thành cổ thụ tỏa bóng sum suê che chắn cho buôn làng. Dân làng quan niệm Lễ tạ ơn phải dọn đường thật kỹ, đónrước thật cẩn trọng, uy nghi thì Giàng, ông bà tổ tiên và thầnlinh... mới vui lòng chứng giám. Công phu nhất vẫn là việcchuẩn bị cột, dựng nêu. Bốn cây cột chân nêu làm bằng gỗbút trắng tinh được những bàn tay khéo léo chạm khắc hoavăn rồi tô màu bằng nhựa cây dưng nấu với nước than rừngđen ánh. Giàn nêu làm bằng cây lồ ô càng đẹp, càng rực rỡthì lễ hội càng tưng bừng, việc cầu cúng càng linh hiển. Bànthờ đón Giàng thiết trên đỉnh cột chính được bọc vải điều rấtcung kính, xung quanh là những bức tranh đan bằng lồ ônhuộm đủ sắc màu và những tua, những dải, những đồ vật... Sau ba hồi cồng vang vọng núi rừng, lễ cúng rước diễn ratrong nhà rông, trước sự chứng kiến của những người đànông có uy tín nhất làng (thường bắt đầu vào buổi trưa). Lễ vậtchính là một ché rượu quý, một con heo sống để nguyên, đặtchính giữa nhà, đầu hướng về phía mặt trời lặn. Sau khi thầycúng báo rằng Giàng đã về (ứng với lá keo sấp ngửa), mọingười uống hết ché rượu rồi bắt đầu xuống sân dắt trâu vàocột để cúng dâng. Tiếng cồng chiêng lại nổi lên, năm thanh niên mặc plai (lễphục) dắt trâu buộc vào cột. Năm thầy cúng cũng mặc plaixuống sân cầu khấn. Ba con gà trống mới gáy lần đầu, ba tôrượu, một tô gạo to, một dây sáp trắng ứng với ba bài cúngliền nhau và ba hồi xin keo. Nếu mà Giàng thuận lòng thì cảba lần xin keo âm - dương không thay đổi và xem như phầnđầu lễ đã xong. Liền sau đó, lũ làng diện quần lành, áo đẹpnắm tay nhau hướng vào vật tế thần, cùng xoay ba vòng theonhịp cồng chiêng. Khi chiều xuống, lũ làng chia thành từng tốp ra đầu suốiđón khách. Khách cũng diện quần áo mới, đem theo cả cồngchiêng hòa với tiếng hát chào mời, cùng nắm tay múa đủ bavòng mới chuyển sang phần thăm hỏi. Đoàn khách nào đếncũng thế. Thầy cúng vẫn ngồi giữa sân, quay lưng về hướngmặt trời, mắt luôn nhìn theo vật tế thần do một đoàn ngườidắt xoay vòng quanh cột. Đón xong khách cũng là lúc phảinghỉ ngơi, ăn uống để chuẩn bị hết mình với rượu cần, vớicồng chiêng Arap suốt đêm thâu. Đây cũng là dịp chủ vớikhách trổ tài múa hát và con trai, con gái giao duyên. Sáng sớm hôm sau, trước khi đâm trâu phải làm lễ cúngGiàng. Người Ba Na - Chăm ở vùng này không đâm trâu chếttại chỗ mà cử một thanh niên có kinh nghiệm chém hai nháttượng trưng vào hai bên mông trâu. Sau đó những người đànông lực lưỡng vật trâu ngã xuống để cắt tiết và cắt đầu. Côngviệc tiếp theo là thui trâu, chuẩn bị mâm cỗ ăn mừng. Đầutrâu sẽ được rước vào nhà rông một đêm để cúng Giàng, sangngày thứ ba mới rước ra ngoài và lũ làng lại diện quần áo đẹpkhiêng đầu trâu nhảy múa ba vòng quanh nhà rông. Lúc nàygià làng mới cúng các Giàng lần cuối. Lá keo linh ứng sẽ chobiết thời khắc tắt nến để hạ nêu. Lễ xây cột đâm trâu của người Ba Na - Chăm ở Phú Yêncó nhiều điểm khác với lễ xây cột đâm trâu của các dân tộcvùng cao Tây Nguyên. Nhưng có lẽ đều giống nhau ở phầnthiêng liêng nhất: Lễ hội làm cho đức tin, niềm yêu thươngvà sức mạnh của con người nhân lên gấp bội để chiến thắng ...