Nguồn cội của pháp quyền

Có lẽ, người Việt nam đầu tiên nói đến pháp quyền là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1919 trong Bản yêu sách gửi đến hội nghị Vecxây, yêu sách thứ 7 được Người đề ra là pháp quyền. Sau này, yêu sách đó được Bác thể hiện thành lời ca: "Bảy xin Hiến pháp ban hành/ Trăm điều phải có thần linh pháp quyền" (Yêu cầu ca, Báo Nhân dân, ngày 30/01/77). Điều dễ nhận thấy là Bác đã không đưa ra yêu sách về một "Nhà nước pháp quyền", mà chỉ về "pháp quyền". Thế thì, cái chúng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguồn cội của pháp quyền Nguồn cội của pháp quyền Bảy xin Hiến pháp ban hành Trăm điều phải có thần linh pháp quyền. (Hồ Chí Minh)Có lẽ, người Việt nam đầu tiên nói đến pháp quyền là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm1919 trong Bản yêu sách gửi đến hội nghị Vecxây, yêu sách thứ 7 được Người đềra là pháp quyền. Sau này, yêu sách đó được Bác thể hiện thành lời ca: Bảy xinHiến pháp ban hành/ Trăm điều phải có thần linh pháp quyền (Yêu cầu ca, BáoNhân dân, ngày 30/01/77). Điều dễ nhận thấy là Bác đã không đưa ra yêu sách vềmột Nhà nước pháp quyền, mà chỉ về pháp quyền. Thế thì, cái chúng ta cần làmột nền pháp quyền hay là một Nhà nước pháp quyền?Thực ra, thuật ngữ Nhà nước pháp quyền, có thể, đã được dịch từ tiếng nướcngoài nên không thật sáng tỏ về mặt khái niệm. (Thuật ngữ tương ứng trong tiếngNga là pravavoe goxudarstvo). Hiện nay, theo nhận thức của đa số người Việtchúng ta, Nhà nước pháp quyền là Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. So vớiviệc quản lý xã hội bằng mệnh lệnh hành chính, cách hiểu này là một tiến bộ tolớn trong tư duy pháp lý của người Việt. Tuy nhiên, pháp quyền là một cái gì đó vĩđại và tốt đẹp hơn như thế rất nhiều.Trong tiếng Anh, không có khái niệm Nhà nước pháp quyền. Thay vào đó, cácnước theo truyền thống Anh - Mỹ chỉ nói đến pháp quyền mà thôi. Hai từ Nhànước thậm chí không được nhắc tới trong thuật ngữ này. Chính vì vậy, khi dịchkhái niệm Nhà nước pháp quyền của ta sang tiếng Anh, bạn buộc lòng phải biếnnó thành một thứ dài lê thê như sau: Nhà nước bị điều chỉnh bới pháp quyền.Vấn đề cốt lõi của pháp quyền là pháp luật về quyền. Pháp luật phân định và bảovệ các quyền: quyền của các công dân và quyền của Nhà nước, quyền của cácnhánh quyền lực Nhà nước như lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong tiếng Phápkhái niệm Nhà nước pháp quyền còn được thể hiện rõ hơn thành Nhà nước củaquyền. Tư duy pháp lý bao trùm ở đây là: quan hệ xã hội được xây dựng trên cơsở của các quyền. Quyền của chủ thể này có thể là nghĩa vụ của chủ thế khác.Pháp luật điều chỉnh và phân định các quyền này.Như vậy, về mặt khái niệm, pháp quyền cũng như Nhà nước pháp quyền là mộtphương thức tổ chức và vận hành xã hội trên cơ sở của các quyền. Các quyền nàyđược phân định và tổ chức sao cho sự lạm quyền không thể xẩy ra và quyền tự do,dân chủ của người dân được bảo vệ. Hiến pháp là các công cụ quan trọng nhất đểxác lập và phân định các quyền. Vì vậy, Hiến pháp được coi là linh hồn của phápquyền và là bản kế ước xã hội quan trọng nhất.Pháp quyền và pháp trị là hai thứ khác nhau. Pháp quyền là pháp luật về quyền,pháp trị là cai trị bằng pháp luật. Pháp trị có từ thời phong kiến xa xưa. Người đầutiên đề ra chủ thuyết về pháp trị là Hàn Phi Tử. Ông này dạy rằng không nên cai trịmột cách tùy hứng mà phải biến ý chí của mình thành pháp luật và áp dụng thốngnhất trong cả nước và trong mọi thời điểm. Điều này cho phép người dân chủ độngtránh những điều pháp luật cấm và làm những điều pháp luật bắt buộc phải làm.Pháp trị đối lập với nhân trị. Nhân trị thì chia thành hai loại: loại độc tài (do mộtngười cai trị) và tập đoàn trị (do một tập thể cai trị). Nhân trị không đồng nghĩavới sự xấu xa. Đơn giản, đây chỉ là mô hình tổ chức xã hội có độ rủi ro cao. Lý dolà trong hàng ngàn năm, vua Nghiêu, vua Thuấn (những ông vua anh minh và tốtbụng trong truyền thuyết của Trung Quốc) may ra chỉ xuất hiện một lần. Và ngaycả trong trường hợp này, một ông vua anh minh cũng khó có thể anh minh đượcsuốt cả cuộc đời. Thời gian trôi đì, sự anh minh của ngày hôm qua có thể khôngcòn hữu dụng cho ngày hôm nay nữa. Tệ hơn, nó còn có thể làm tê liệt khả năngphản ứng kịp thời trước một thế giới luôn luôn thay đổi.Pháp quyền gắn với hiến pháp là nguyên nhân tại sao Bác Hồ đã đòi hỏi cho đấtnước ta một bản hiến pháp. Thế nhưng tại sao Bác lại gọi là thần linh phápquyền? Có lẽ, điều này đã được làm sáng tỏ trong bản Tuyên ngôn độc lập trứdanh của dân tộc ta. Bác đã mở đầu áng văn bất hủ này bằng cách trích nhữngdòng sau đây: “Tất cả mọi người đều sinh ra bình đẳng. Tạo hóa cho họ nhữngquyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy, có quyền đượcsống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc. Như vậy, theo Tuyên ngôn độclập thì các quyền của con người là do tạo hoá ban cho và những quyền đó là bấtkhả xâm phạm. Trong lúc đó, hệ thống các nguyên tắc và thủ tục được đề ra đểbảo vệ các quyền tạo hóa ban cho con người lại được gọi là pháp quyền. Vì vậy,pháp quyền gắn với thần linh và dẫn đến cách gọi thần linh pháp quyền.Trên thực tế, những quyền được nêu ra trong Bản Tuyên ngôn độc lập bao giờcũng là phần cấu thành quan trọng nhất của luật hiến pháp. Các thiết chế bảo hiếnđược đề ra thực chất là để bảo đảm pháp quyền.Tư tưởng pháp quyền nói trên là một đi sản vô giá mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đểlại. Vấn đề là chúng ta sẽ thắp sáng nhận thức của mình như thế nào. Phải chăng, ...