Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức

Dựa trên những thành tựu của khoa học tự nhiên nhất làsinh lý học thần kinh, chủ nghĩa duy vật biện chứngkhẳng định rằng ý thức là thuộc tính của một dạng vậtchất sống có tổ chức cao là bộ óc con người.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thứcNguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức1. Nguồn gốc của ý thứca. Nguồn gốc tự nhiênDựa trên những thành tựu của khoa học tự nhiên nhất làsinh lý học thần kinh, chủ nghĩa duy vật biện chứngkhẳng định rằng ý thức là thuộc tính của một dạng vậtchất sống có tổ chức cao là bộ óc con người.Bộ óc con ng*ười hiện đại là sản phẩm của quá trìnhtiến hoá lâu dài về mặt sinh vật - xã hội và có cấu tạo rấtphức tạp, gồm khoảng 14 - 15 tỷ tế bào thần kinh. Các tếbào này tạo nên nhiều mối liên hệ nhằm thu nhận, xử lý,dẫn truyền và điều khiển toàn bộ hoạt động của cơ thểtrong quan hệ với thế giới bên ngoài thông qua các phảnxạ có điều kiện và không điều kiện.Hoạt động ý thức con ngư*ời diễn ra trên cơ sở hoạtđộng sinh lý thần kinh của bộ óc ngư*ời. Sự phụ thuộccủa ý thức vào hoạt động của bộ óc thể hiện ở chỗ khibộ óc bị tổn thương thì hoạt động ý thức sẽ bị rối loạn.Ý thức là chức năng của bộ óc người, là hình ảnh tinhthần phản ánh thế giới khách quan; như*ng ý thức khôngdiễn ra ở đâu khác ngoài hoạt động sinh lý thần kinh củabộ óc ng*ười.Ng*ược lại, chủ nghĩa duy tâm tách rời ý thức ra khỏihoạt động của bộ óc, thần bí hoá hiện t*ượng tâm lý, ýthức. Còn chủ nghĩa duy vật tầm thư*ờng lại đồng nhấtvật chất với ý thức.Tuy nhiên, nếu chỉ có bộ óc người mà không có sự tácđộng của thế giới bên ngoài để bộ óc phản ánh lại tácđộng đó thì cũng không thể có ý thức.Phản ánh là thuộc tính chung, phổ biến của mọi đốitượng vật chất. Phản ánh là năng lực giữ lại, tái hiện lạicủa hệ thống vật chất này những đặc điểm của hệ thốngvật chất khác.Trong quá trình phát triển lâu dài của thế giới vật chất,thuộc tính phản ánh của vật chất cũng phát triển từ thấpđến cao với nhiều hình thức khác nhau.- Phản ánh vật lý: Là hình thức phản ánh đơn giản nhất ởgiới vô sinh, thể hiện qua các quá trình biến đổi cơ, lý,hoá.- Phản ánh sinh học trong giới hữu sinh cũng có nhiềuhình thức khác nhau ứng với mỗi trình độ phát triển củathế giới sinh vật:+ Tính kích thích: Thể hiện ở thực vật, động vật bậcthấp, đã có sự chọn lọc trước những tác động của môitrường.+ Tính cảm ứng: Thể hiện ở động vật bậc cao có hệthần kinh, xuất hiện do những tác động từ bên ngoài lêncơ thể động vật và cơ thể phản ứng lại. Nó hoàn thiệnhơn tính kích thích, đ*ược thực hiện trên cơ sở các quátrình thần kinh điều khiển mối liên hệ giữa cơ thể vớimôi tr*ường thông qua cơ chế phản xạ không điều kiện.+ Tâm lý động vật: Là hình thức cao nhất trong giới độngvật gắn liền với các quá trình hình thành các phản xạ cóđiều kiện, thông qua các cảm giác, tri giác, biểu t*ượng ởđộng vật có hệ thần kinh trung ương.- Phản ánh ý thức: Gắn liền với quá trình chuyển hoá từvượn thành ng*ười. Đó là hình thức phản ánh mới, đặctrưng của một dạng vật chất có tổ chức cao nhất là bộ óccon ngư*ời.Như* vậy, sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ óccon ngư*ời là nguồn gốc tự nhiên của ý thức.b. Nguồn gốc xã hộiĐể ý thức có thể ra đời, những nguồn gốc tự nhiên là rấtcần thiết nhưng chưa đủ. Điều kiện quyết định cho sự rađời của ý thức là nguồn gốc xã hội, thể hiện ở vai trò củalao động, ngôn ngữ và các quan hệ xã hội.- Lao động đem lại cho con ngư*ời dáng đi thẳng đứng,giải phóng 2 tay. Điều này cùng với chế độ ăn có thịt đãthực sự có ý nghĩa quyết định đối với quá trình chuyểnhoá từ vư*ợn thành ngư*ời, từ tâm lý động vật thành ýthức. Việc chế tạo ra công cụ lao động có ý nghĩa to lớnlà con ngư*ời đã có ý thức về mục đích của hoạt độngbiến đổi thế giới.- Trong quá trình lao động, con ngư*ời tác động vào cácđối tư*ợng hiện thực, làm chúng bộc lộ những đặc tínhvà quy luật vận động của mình qua những hiện tượngnhất định. Những hiện tượng đó tác động vào bộ óc conngư*ời gây nên những cảm giác, tri giác, biểu tượng.Nhưng quá trình hình thành ý thức không phải là do tácđộng thuần túy tự nhiên của thế giới khách quan vào bộóc con người, mà chủ yếu là do hoạt động lao động chủđộng của con người cải tạo thế giới khách quan nên ýthức bao giờ cũng là ý thức của con ng*ười hoạt động xãhội. Quá trình lao động của con ngư*ời tác động vào thếgiới đã làm cho ý thức không ngừng phát triển, mở rộnghiểu biết của con ng*ười về những thuộc tính mới củasự vật. Từ đó, năng lực tư* duy trừu t*ượng của conngư*ời dần dần hình thành và phát triển.- Lao động ngay từ đầu đã liên kết con ngư*ời lại vớinhau trong mối liên hệ tất yếu, khách quan. Mối liên hệđó không ngừng được củng cố và phát triển đến mức làmnảy sinh ở họ một nhu cầu cần thiết phải nói với nhaumột cái gì đó, tức là ph*ương tiện vật chất để biểu đạtsự vật và các quan hệ của chúng. Đó là ngôn ngữ. Ngônngữ là hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý thức.Theo Mác, ngôn ngữ là cái vỏ vật chất của tư duy, là hiệnthực trực tiếp của tư tưởng; không có ngôn ngữ thì conngười không thể có ý thức.Như vậy, nguồn gốc trực tiếp và quan trọng nhất quyếtđịnh sự ra đời và phát triển của ý thức là lao động, là thựctiễn xã hội. Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quanvào trong bộ óc con người thông qua lao động, ngôn ngữvà các quan hệ xã hội. Ý thức là sản phẩm xã hội, là mộthiện tượng xã hội.2. Bản chất của ý thức- Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trongbộ óc con ngư*ời, là hình ảnh chủ quan của thế giớikhách quan. Tuy nhiên, không phải cứ thế giới kháchquan tác động vào bộ óc người là tự nhiên trở thành ýthức. Ngược lại, ý thức là sự phản ánh năng động, sángtạo về thế giới, do nhu cầu của việc con ngư*ời cải biếngiới tự nhiên quyết định và được thực hiện thông quahoạt động lao động. Vì vậy, ý thức ...là cái vật chấtđ*ược đem chuyển vào trong đầu óc con người và đượccải biến đi ở trong đó”.Tính sáng tạo của ý thức được thể hiện ra rất phong phú.Trên cơ sở những cái đã có, ý thức có thể tạo ra tri thứcmới về sự vật, có thể tưởng tượng ra những cái không cótrong thực tế. Ý thức có thể tiên đoán, dự báo về tươnglai, có thể tạo ra những ảo tưởng, huyền thoại, nhữngg ...