Nguyễn Công Trứ: Sự lên ngôi của cái Tôi - Cá thể

NCVH C ái Tôi - cá thể, hay là con người - cá nhân, hay con người - cá thể, hay cái Thằng Tôi tương ứng trong tiếng Pháp Iindividu, Le Moi, là vấn đề, là đối tượng nhận thức của triết học và đối tượng khám phá của văn học vốn đã diễn ra không đơn giản, không đồng
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguyễn Công Trứ: Sự lên ngôi của cái Tôi - Cá thể Nguyễn Công Trứ: Sự lên ngôi của cái Tôi - Cá thể LTS: Nhân kỷ niệm 220 năm sinh (1788-2008) và 150 năm mất danh nhân - thinhân Nguyễn Công Trứ, vào ngày 17-18/11/2008, Sở Văn hóa - Thông tin và Du lịchtỉnh Hà Tĩnh phối hợp với Trường Đại học KHXH & NV Hà Nội đã tổ chức trọng thểLễ tưởng niệm và Hội thảo khoa học tại quê hương nhà thơ. Sau quá trình tuyển chọn,biên tập, trong số này Tạp chí tập trung giới thiệu 4 tham luận từ Hội thảo trên và đãđược các tác giả chỉnh lý, hoàn thiện bản thảo. NCVH ái Tôi - cá thể, hay là con người - cá nhân, hay con người - cá thể, hay cái C Thằng Tôi tương ứng trong tiếng Pháp Iindividu, Le Moi, là vấn đề, là đốitượng nhận thức của triết học và đối tượng khám phá của văn học vốn đã diễn ra khôngđơn giản, không đồng đều giữa các quốc gia, các khu vực, giữa phương Tây và phươngĐông trong lịch sử nhân loại. Có thể nói, ở nước ta, cho đến hôm nay, vấn đề rất có ýnghĩa này trong sự sống, về cơ bản, chưa được nhận thức ở độ tường minh cần thiết,không chỉ với số đông, mà ngay ở nhiều bậc thức giả. Mặc dù, trong một số văn kiệngần đây của Đảng Cộng sản Việt Nam đã có được quan niệm Con người vừa là mụctiêu vừa là động lực phát triển của xã hội(1)... Sự nhận thức về cái tôi - cá thể bao gồm hai trạng thái: tự phát và tự giác, vô thứcvà hữu thức. Hữu thức phiến diện và hữu thức toàn diện. Với trạng thái tự phát, vô thứcthì hễ có loài người và có ngôn ngữ là có cái Tôi, từng được thể hiện trong từ vựng củamọi ngôn ngữ trên thế giới, bằng đại từ nhân xưng ở ngôi thứ nhất. Trong tiếng Việt củata các từ: tôi, ta, tớ, tao, mình và các từ Hán Việt: ngô, ngã, đều thuộc cái Tôi tự phátnày. Chúng chưa thuộc vấn đề cái Tôi cá thể của triết học và văn học đang được nói đến.Chỉ với cái Tôi được nhận thức tự giác, hữu thức mới là vấn đề của triết học và văn học.Ở đây, cái Tôi vừa là chủ thể, vừa là khách thể trong nhận thức. Cái Tôi không chỉ thuộccá thể mình mà còn là cá thể người khác. Nó là một khách thể cần được nhận thức, khámphá. Quan trọng nữa là cần được tôn trọng, tạo mọi điều kiện cho nó phát triển để trởthành tế bào khoẻ cho mọi cơ thể khoẻ. Tình trạng nhận thức, phát hiện về cái Tôi mangtính khách thể này trong lịch sử thế giới đã diễn ra không đồng bộ. Có thể nói phươngTây đã đi trước phương Đông ở sự nhận diện cái Tôi - cá thể. Trong văn học La Mã cổđại, thấp thoáng đã thấy bóng dáng cái Tôi - cá thể. Đặc biệt, đến thời đại Phục hưng củaphương Tây, cái Tôi - cá thể, con người - cá thể đã trỗi dậy một cách bề thế, trong đó cáiTôi - trí tuệ, lý trí, sáng tạo trở thành điểm nhấn, từ đó đã tạo nên một nền văn hoá Phụchưng vĩ đại được nhân loại muôn đời bái phục. Mệnh đề Tồn tại hay không tồn tại (Tobe or not to be) mà nhân vật Hamlet của Shakespeare phát ngôn từng được coi là lờituyên ngôn có ý nghĩa triết học về cái Tôi - cá thể, về con người - cá thể, của thời đạiPhục hưng. Sau thời Phục hưng, với các nhà tư tưởng của công cuộc cách mạng tư sảnphương Tây. cái Tôi - cá thể lại thêm một lần được khẳng định. Mệnh đề Tôi tư duy ấylà tôi tồn tại (Je pense donc je suis) của Descartes cũng được coi là lời tuyên ngôn triếthọc thứ hai về sự có mặt của cái Tôi - cá thể, với ý nghĩa nhân văn cao cả, vĩnh hằng. Sựxuất hiện của cái Tôi - cá thể ở phương Tây, từng được cắt nghĩa từ nguồn gốc là vai tròcủa tầng lớp chủ nô công thương ở thời cổ đại và vai trò của tầng lớp thị dân tiền tư bảnchủ nghĩa và tiếp đó là vai trò của giai cấp tư sản đang ở giai đoạn cách mạng. Vậnmệnh của cái Tôi - cá thể đúng là gắn liền với nền sản xuất kinh tế hàng hoá, côngthương, với giai cấp tư sản thế giới ở cả hai chiều: tích cực và tiêu cực. Chủ nghĩa cánhân vị kỷ, ngoài ý nghĩa phần nào là sản phẩm của nhân tính, còn là đặc sản của chủnghĩa tư bản sau thời kỳ cách mạng. Tất nhiên, tại các nước phương Tây tư bản chủnghĩa hiện tại cái Tôi - cá thể mang giá trị nhân văn cao cả vẫn tồn tại, bởi đó là sảnphẩm tinh thần đã trở thành truyền thống, có độ bền của nhân dân, của các dân tộc đó,nhất là ở những nước đang đi theo chủ nghĩa xã hội dân chủ. Còn ở phương Đông, nhìn chung cái Tôi - cá thể đã chậm được phát hiện so vớiphương Tây. Mặc dù, ở thời cổ đại Trung Hoa, với Lão tử, sự xuất hiện ý tưởng mỗi conngười là một tiểu vũ trụ (nhân thân tiểu thiên địa). Chỉ tiếc rằng ý tưởng vĩ đại đó đãkhông được tiếp nối, triển khai mà lại nhường chỗ cho quan niệm vô ngã, phi ngã tronghầu hết các học thuyết, tiêu biểu là Nho giáo, Phật giáo chiếm ngự. Do đó mà cái Tôi - cáthể đã không trỗi dậy được. Có lẽ chính nền văn minh nông nghiệp, trong đó kinh tế hànghoá, kinh tế công thương chậm phát triển, chính phương thức sản xuất châu Á mà K. Mácnói đã không tạo điều kiện cho cái Tôi - cá thể trỗi dậy. Ở Trung Hoa phải đợi đến thờiđại Minh Thanh, một khi nền kinh tế công thương phát triển, các đô thị phát triển, tầnglớp thị dân đông đ ...