NGUYÊN LÝ CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA LỌC MÁU LIÊN TỤC TRONG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA LỌC MÁU LIÊN TỤC TRONG HỒI SỨC CẤP CỨU VÀ CHỐNG ĐỘC

Thẩm tách máu ngắt quãng truyền thống (Intermittent hemodialysis – IHD: thận nhân tạo) thường gây nên rối lọan huyết động cho những bệnh nhân (BN) đang bị bệnh nặng trong Hồi sức cấp cứu và chống độc (HSCC & CĐ), hơn nữa biện pháp này cũng không giúp lọc bỏ khỏi máu một cách hiệu quả một số “chất độc” gắn với protein hoặc có trọng lượng phân tử trung bình và lớn.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA LỌC MÁU LIÊN TỤC TRONG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA LỌC MÁU LIÊN TỤC TRONG HỒI SỨC CẤP CỨU VÀ CHỐNG ĐỘC NGUYÊN LÝ CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA LỌC MÁU LIÊN TỤC TRONG HỒI SỨC CẤP CỨU VÀ CHỐNG ĐỘC TS.BS Đỗ Quốc Huy 1. Đại cương Thẩm tách máu ngắt quãng truyền thống (Intermittent hemodialysis – IHD:thận nhân tạo) thường gây nên rối lọan huyết động cho những bệnh nhân (BN)đang bị bệnh nặng trong Hồi sức cấp cứu và chống độc (HSCC & CĐ), hơn nữabiện pháp này cũng không giúp lọc bỏ khỏi máu một cách hiệu quả một số “chấtđộc” gắn với protein hoặc có trọng lượng phân tử trung bình và lớn. Lọc máu liên tục (Continuous blood purification) hay còn gọi là liệu phápthay thế thận liên tục CRRT (Continuous renal replacement therapy - CRRT) lầnđầu tiên được Kramer và cs mô tả vào năm 1977 (CRRT) nhằm cố gắng cung cấpsự giúp đỡ nhân tạo cho chức năng thận bị suy yếu của một BN không thể làmIHD được do tụt huyết áp. Các dạng CRRT đầu tiên được thực hiện bằng cách lấymáu từ động mạch (ĐM) và sử dụng chính huyết áp ĐM trung bình của BN để đẩymáu qua quả lọc. Kỹ thuật này hiếm khi thành công do hầu hết các BN nặngthường có huyết động không ổn định, hơn nữa các biến chứng do đặt ống thôngvào động mạch đã làm hạn chế rất nhiều hiệu quả của liệu pháp này. Đã hơn 20 năm, CRRT đã trải qua những bước ngoặt đáng kể về kỹ thuậtvà quan niệm, ngày nay hầu hết các trường hợp CRRT đều thực hiện bằng cáchlấy máu từ tĩnh mạch (TM) và sử dụng hệ thống bơm máu nhằm duy trì dòng máuthỏa đáng đi qua quả lọc, việc nghiên cứu và sử dụng các lọai màng lọc - quả lọcmới có cấu trúc đặc biệt, cùng với những hiểu biết mới về cơ chế bệnh sinh đã làmthay đổi một cách sâu sắc về vai trò của CRRT trong Y học, nhất là trong lĩnh vựcHSCC & CĐ. CRRT không chỉ còn dành riêng để điều trị suy thận cấp trên nhữngBN có huyết động không ổn định mà đã được mở rộng không ngừng về chỉ địnhđiều trị cho cả nhóm BN không bị suy thận. CRRT thực sự đã được coi như mộtcuộc cách mạng trong HSCC & CĐ, nó đã góp phần đáng kể làm thay đổi tiênlượng của nhiều lọai bệnh vốn là những thách thức của nhân lọai như những BNsuy đa phủ tạng (Multiorgan failure syndrome – MOFS), suy hô hấp cấp tiến triển(ARDS), sốc nhiễm khuẩn, suy gan cấp, suy tim phù kháng trị, suy hô hấp trongnhược cơ hay trong hội chứng Guillain-Barre, viêm tụy cấp, đặc biệt các BN bịngộ độc (intoxication) nặng…đã có thêm cơ hội được sống. Bài viết này nhằm giới thiệu tổng quan về vai trò và các nguyên lý của lọcmáu liên tục ứng dụng trong HSCC & CĐ, cập nhật các nghiên cứu mới và nhữngvấn đề tồn tại cần tiếp tục bàn luận và nghiên cứu trong tương lai. 2. Những khái niệm chủ yếu 2.1. Lọc máu liên tục là gì ? Tập hợp các phương thức điều trị nhằm lọc bỏ ra khỏi máu (làm sạch) mộtcách liên tục và chậm rãi các chất độc (nội sinh hoặc ngoại sinh), dịch và điện giải…, dành cho các BN có huyết động không ổn định, có hoặc không có suy thận. Khái niệm và tên gọi của liệu pháp lọc máu liên tục đã có những thay đổiđáng kể, phần lớn các tài liệu xuất bản trên thế giới đều dùng thuật ngữ “liệu phápthay thế thận liên tục – CRRT” do lúc đầu biện pháp điều trị này chỉ dành để thaythế cho chức năng bài tiết của thận bị suy giảm trên những BN có huyết độngkhông ổn định. Những năm gần đây nhờ những tiến bộ về kỹ thuật chế tạo màng lọc vàmáy lọc máu cũng như những nghiên cứu và hiểu biết mới cơ chế bệnh sinh củasuy thận cấp, suy đa tạng và đặc biệt về vai trò của các chất trung gian hóa học(mediator), nên chỉ định của CRRT đã được mở rộng sang nhóm BN suy đa tạng,bệnh lý tự miễn, tim mạch, thần kinh, nhiễm độc nặng …, tức là kể cả những BNhòan tòan không có suy thận. Chính vì thế liệu pháp lọc máu liên tục – CRRT cònđược gọi là “liệu pháp hỗ trợ đa tạng liên tục – Continuous Supportive MultiorganTherapy – CSMT”. 2.2. Nguyên lý cơ bản Lọc máu hay làm sạch máu được thực hiện bằng cách nào? Máu của BN được lấy ra từ TM lớn (thường là TM cảnh trong, TM dướiđòn hoặc TM bẹn) qua một nòng của ống thông TM (catheter) cỡ lớn (11.5 – 13.5French), rồi được dẫn trong một hệ thống gọi là tuần hòan ngòai cơ thể bao gồmdây dẫn và quả lọc (filter), được lọc bỏ các phân tử “độc chất” bằng màng bánthấm (semi-permeable membrane), sau đó được đưa trả lại cho BN qua nòng kháccủa ống thông đó (ống thông hai nòng - Dual-lumen) (hình 1). Hình 01 Ống thông TM hai nòng 2.3. Màng lọc và quả lọc Màng lọc là một màng bán thấm, có một vai trò quyết định trong tất cả cácphương thức lọc máu. Nó cho phép nước và một số chất hòa tan lọt qua màng,trong khi các thành phần tế bào và một số chất hòa tan khác vẫn bị giữ lại ở phíabên kia. Nước huyết tương và một số chất hòa tan lọt qua màng được gọi là dịchsiêu lọc (ultrafiltrate). Màng lọc trong lọc máu gồm nhiều bó sợi rỗng cho máu điqua (hình 2) và được bao bọc trong một khung cố định gọi là quả lọc (filter). Cấu trúc, hình dạng và diện tích của màng lọc có ảnh hưởng rất lớn đến quátrình lọc. Màng lọc có thể phân loại theo nhiều cách khác nhau dựa vào thành phầnhóa học, cấu trúc, độ xốp…. Tuy nhiên có thể được chia làm 2 nhóm chính: màngcó bản chất cellulose và màng tổng hợp. Trong đó màng tổng hợp (polysulfone,polyamide, polyacrylonitrile polymethylmethacrylate) sử dụng trong lọc máu liêntục. Màng có bản chất là cellulose (cuprophan, hemophan, cellulose acetate)thường sử dụng trong thẩm tách máu ngắt quãng (IHD). Quả lọc thường sẽ được thay mới khi bị hỏng, bị tắc và theo thời gian sửdụng (tùy thuộc vào quy định của từng bệnh viện có đơn vị lọc máu). Với các kỹthuật chống đông, quả lọc có thể sử dụng kéo dài hơn mà vẫn đảm bảo an tòan, tuynhiên thường không nên sử dụng quá 36 giờ do khả năng hấp phụ các phân tử“độc chất” không còn. Hình 02: Cấ ...