Nguyên nhân thành công của đạo Cao Đài từ góc độ văn hóa học

Bài viết này góp phần làm rõ nguyên nhân sự thành công của đạo Cao Đài dưới góc độ văn hóa học. Theo tác giả bài viết, sự thành công của đạo Cao Đài chủ yếu do tôn giáo này đã bảo lưu được tín ngưỡng thờ Trời truyền thống; kế thừa và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu lâu đời; kế thừa tinh thần dung hòa tổng hợp của cư dân nông nghiệp; thể hiện tính cộng đồng rõ rệt và chặt chẽ; linh hoạt trong thực tiễn sống đạo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguyên nhân thành công của đạo Cao Đài từ góc độ văn hóa học1JKLrQ FͩX {Q JLiR 6͑ NGUYӈN MҤNH TIӂN(*)NGUYÊN NHÂN THÀNH CÔNG CӪA ĈҤO CAO ĈÀITӮ GÓC ĈӜ VĂN HÓA HӐCTóm tҳt: Bài vi͇t này góp ph̯n làm rõ nguyên nhân s͹ thành côngcͯa ÿ̩o Cao Ĉài d˱ͣi góc ÿ͡ văn hóa h͕c. Theo tác gi̫ bài vi͇t,s͹ thành công cͯa ÿ̩o Cao Ĉài chͯ y͇u do tôn giáo này ÿã b̫ol˱u ÿ˱ͫc tín ng˱ͩng thͥ Trͥi truy͉n th͙ng; k͇ thͳa và phát huy tínng˱ͩng thͥ M̳u lâu ÿͥi; k͇ thͳa tinh th̯n dung hòa t͝ng hͫp cͯac˱ dân nông nghi͏p; th͋ hi͏n tính c͡ng ÿ͛ng rõ r͏t và ch̿t chͅ;linh ho̩t trong th͹c ti͍n s͙ng ÿ̩o.Tӯ khóa: ÿ̩o Cao Ĉài, Văn hóa h͕c, Tam giáo, Nam B͡.Ĉҥo Cao Ĉài, tên ÿҫy ÿӫ là Ĉҥi Ĉҥo Tam KǤ Phә Ĉӝ, là mӝt tôn giáobҧn ÿӏa, ra ÿӡi vào giӳa thұp niên 20 cӫa thӃ kӹ XX. Tính ÿӃn nay, ÿҥoCao Ĉài có hѫn 80 năm hình thành và phát triӇn. Ngay tӯ thӡi kǤ ÿҫuthành lұp, ÿҥo Cao Ĉài ÿã thu hút ÿѭӧc ÿông ÿҧo cѭ dân Nam Bӝ, tín ÿӗPhұt giáo và các chi Minh Ĉҥo. Tӯ năm 1926 ÿӃn năm 1930, tҥi Nam KǤ“có tӯ 500 ngàn tӟi mӝt triӋu nông dân theo ÿҥo, trong lúc tәng sӕ dân làbӕn triӋu rѭӥi”(1). Vӟi sӕ lѭӧng tín ÿӗ nhѭ vұy, quҧ thұt ÿҥo Cao Ĉài ÿãthành công trong viӋc truyӅn bá tôn giáo mӟi này. Tӯ góc nhìn văn hóahӑc, theo chúng tôi, sӵ thành công cӫa ÿҥo Cao Ĉài là do mӝt sӕ nguyênnhân sau:1. Ĉҥo Cao Ĉài ÿã bҧo lѭu ÿѭӧc tөc thӡ Trӡi trong tín ngѭӥng dângian. Tә tiên cӫa chúng ta tӯ ngàn xѭa sӕng bҵng nghӅ nông. Ngѭӡi làmnông nghiӋp rҩt xem trӑng môi trѭӡng thiên nhiên, sӕng hòa hӧp vӟithiên nhiên và sùng bái thiên nhiên. NghӅ trӗng lúa cҫn nѭӟc. Ngày xѭa,khi trình ÿӝ khoa hӑc kӻ thuұt chѭa phát triӇn, ngѭӡi làm nông nghiӋpcho rҵng, mѭa là do các thҫn Mѭa, thҫn Sҩm, thҫn Chӟp, thҫn Gió tҥo ra,mà cai quҧn các vӏ thҫn ҩy là Trӡi. Tӯ ÿó tín ngѭӥng thӡ Trӡi ÿã hìnhthành trong tâm thӭc cѭ dân nông nghiӋp. Trӡi trӣ thành ÿҩng thҫn linhquyӅn uy có thӇ quan sát thѭӡng xuyên và cӭu giúp dân lành. Vì thӃ,*. ThS., Trѭӡng Ĉҥi hӑc Sài Gòn.1JXʂQ 0ɞQK 7LɼQ 1JX Q QKkQ WKjQK F{QJ«trong dân gian mӟi có câu: “Trӡi cao có mҳt”. Vì chӭc năng cӭu giúp vàgҫn gNJi, nên ngѭӡi làm nông nghiӋp xem Trӡi nhѭ cha cӫa mình vұy. ĈӇtѭӣng nhӟ công ѫn, cѭ dân nông nghiӋp chӑn ngày mùng 9 tháng Giênglàm lӉ vía Trӡi. Trong quá trình giao lѭu vӟi văn hóa Trung Hoa, tөc thӡTrӡi lҥi càng ÿѭӧc chú trӑng. Tөc thӡ Trӡi ÿѭӧc nâng lên tҫm mӭc quӕcgia. ViӋc cúng tӃ Trӡi là viӋc cӫa quӕc gia, vua chӏu trách nhiӋm chӫ tӃtҥi các ÿàn Nam giao. Theo quan niӋm cӫa Nho giáo, vua là Thiên tӱ (conTrӡi), nên chӍ có vua mӟi ÿѭӧc phép tӃ Trӡi. LӉ tӃ Trӡi (hay tӃ Giao)ÿѭӧc các vӏ vua tә chӭc mӛi năm mӝt lҫn vào ngày Lұp Hҥ. ĈӃn ÿӡi vuaThành Thái (1889 - 1907), tӃ Giao ÿѭӧc tә chӭc ba năm mӝt lҫn.Tӯ lâu, tөc thӡ Trӡi ÿã ăn sâu vào tâm thӭc cӫa ngѭӡi ViӋt. “Cҧmthӭc vӅ quyӅn năng tӕi thѭӧng cӫa Trӡi ÿã thҩm nhiӉm mҥnh mӁ ý thӭctôn giáo cӫa ngѭӡi ViӋt. Ngôn ngӳ bình dân cung cҩp nhiӅu chӭng tӯ vӅniӅm tin vào quyӅn lӵc cӫa Trӡi nhѭ thӇ ngѭӡi ta cҫu khҭn Trӡi nhѭ mӝtchӭng nhân, nҥi ÿӃn Trӡi nhѭ mӝt quan án, chҥy ÿӃn Trӡi nhѭ mӝt vӏ cӭutinh. Trӡi thҩy và biӃt, phán xét và trӯng phҥt. Trӡi phân xӱ yêu thѭѫng.Trӡi tác ÿӝng bҧo vӋ. Trӡi làm chӫ vұn mҥng con ngѭӡi”(2).Ĉҥo Cao Ĉài không chӍ bҧo lѭu tín ngѭӥng thӡ Trӡi, mà còn nângcҩp tín ngѭӥng này lên thành mӝt tôn giáo: tôn giáo Cao Ĉài. Trӡi ÿѭӧctín ÿӗ ÿҥo Cao Ĉài xem nhѭ mӝt ngѭӡi cha quyӅn uy, gӑi là Ĉӭc ChíTôn. Ĉҥo Cao Ĉài cNJng ÿӗng nhҩt cha mҽ bҵng Ĉҩt Trӡi. Tín ÿӗ Cao Ĉàigӑi Trӡi là Thҫy (tӭc là cha/bӕ theo cách gӑi ӣ mӝt sӕ ÿӏa phѭѫng ViӋtNam). Hҵng năm, ÿҥo Cao Ĉài cNJng chӑn ngày mùng 9 tháng Giêng làmlӉ vía vӏ giáo chӫ cӫa mình mӝt cách trӑng thӇ. Ĉӭc Chí Tôn hay ÔngCha Trӡi quyӅn uy tӕi thѭӧng ÿѭӧc thӡ trong các thánh thҩt nguy nga cӫaÿҥo Cao Ĉài.Theo giáo lý ÿҥo Cao Ĉài, Ĉӭc Chí Tôn là Ngӑc Hoàng Thѭӧng ĈӃ,ÿѭӧc sinh ra tӯ Khí Hѭ Vô. Tӯ ÿó, Ngài mӟi hóa sinh muôn loài vҥn vұt,cai quҧn vNJ trө, chӣ che và cӭu giúp con ngѭӡi. Ngài thѭӡng giáng cѫ(nhұp ÿӗng) xѭng là Thҫy và gӑi tín ÿӗ bҵng con. Chính cách xѭng hônày, tín ÿӗ ÿҥo Cao Ĉài ÿã hình tѭӧng hóa Thѭӧng ĈӃ nhѭ mӝt ngѭӡicha ÿҥi tӯ, ÿҥi ÿӝ cùng vӟi sӵ toàn tri, toàn năng chi phӕi mҥnh ÿӃn hànhvi cӫa mӛi tín ÿӗ. Tín ÿӗ ÿҥo Cao Ĉài gӑi Thѭӧng ĈӃ là Ĉҥi Tӯ Phө, hӃtlòng kính yêu và phөng sӵ Ngài vӟi tҩm lòng hiӃu kính. Ĉây là quanniӋm mӟi mҿ vӅ Thѭӧng ĈӃ cӫa ÿҥo Cao Ĉài. Nhұn xét vӅ quan niӋmThѭӧng ĈӃ cӫa ÿҥo Cao Ĉài, Jayne Susan Werner viӃt: “Ĉҥo Cao Ĉài có891JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑ quan niӋm mӟi mҿ vӅ Thѭӧng ĈӃ, mһc dù Ĉӭc Cao Ĉài ÿѭӧc coi là NgӑcHoàng Thѭӧng ĈӃ, mӝt ÿҩng quen thuӝc trong truyӅn thӕng dân gianViӋt Nam, nhѭng vai trò và vӏ trí cӫa Thѭӧng ĈӃ ÿã ÿәi khác trong tínngѭӥng Cao Ĉài. Thѭӧng ĈӃ ÿѭӧc tôn lên ӣ vӏ trí trung tâm cӫa ÿҥo vàtín ÿӗ thѭӡng quen gӑi là Ĉӭc Chí Tôn (…). Thѭӧng ĈӃ không ÿѭӧc coilà mӝt ÿҩng thiêng liêng trong sӕ các ÿҩng thiêng liêng, mà ÿѭӧc coi làhình ҧnh mӝt ngѭӡi cha quyӅn uy và thҩy tҩt cҧ. Vai trò cӫa Ĉӭc ThѭӧngĈӃ trong ÿҥo Cao ...