NHÀ DÀI CỦA NGƯỜI TAÔIH

Dân tộc Taôih ở Thừa Thiên Huế thường quây quần sống với nhau thành từng vel (làng, bản). Mỗi vel, thuở xưa có trên dưới vài ba chục nóc nhà (dung). Cũng như làng của dân tộc Kinh, vel của người Taôih chứa đựng nhiều mối quan hệ xã hội như: gia đình - gia tộc, láng giềng, chòm xóm... Mỗi vel thường có một cái tên riêng, hoặc mang tên nguồn nước, khe suối, đồi núi nơi dân vel cư trú, hoặc khởi nguyên từ những trang huyền thoại, huyền tích của bộ tộc từ thuở xa xưa....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NHÀ DÀI CỦA NGƯỜI TAÔIH NHÀ DÀI CỦA NGƯỜI TAÔIH Dân tộc Taôih ở Thừa Thiên Huế thường quây quần sống với nhau thànhtừng vel (làng, bản). Mỗi vel, thuở xưa có trên dưới vài ba chục nóc nhà (dung).Cũng như làng của dân tộc Kinh, vel của người Taôih chứa đựng nhiều mối quan hệxã hội như: gia đình - gia tộc, láng giềng, chòm xóm... Mỗi vel thường có một cáitên riêng, hoặc mang tên nguồn nước, khe suối, đồi núi nơi dân vel cư trú, hoặckhởi nguyên từ những trang huyền thoại, huyền tích của bộ tộc từ thuở xa xưa. Vào các vel của đồng bào Taôih, ta thấy có hai loại nhà, một loại nhà củatừng hộ riêng lẻ, một loại của cả một gia tộc, và do vậy mà cấu trúc của hai loại nhànày cũng có những nét khác nhau. Những người có quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết thống trong một dònghọ lớn (Yăq), nếu sống với nhau trong một ngôi nhà - thì ngôi nhà ấy là ngôi nhàdài, một kiểu nhà đặc biệt chỉ có ở miền núi Trường Sơn - Tây Nguyên. Sau khi đãgieo lúa xong trên rẫy, vào thời kỳ nông nhàn - từ tháng 6 đến tháng 9, đồng bàoTaôih thường lo việc làm nhà để đến lúc vào vụ gặt là có thể đón được lúa mới về.Họ xem hai việc nhà mới, lúa mới cùng đến được một lúc là một niềm vui, niềmhạnh phúc lớn đối với các gia đình, gia tộc. Nhà dài gồm nhiều gian nối với nhau và kéo dài tới chục mét; đặc biệt cónhà dài trên dưới một trăm mét (độ dài của nhà tuỳ thuộc vào quy mô và số bếp, sốngười trong gia tộc). Sàn, cột, xà nhà làm bằng các loại gỗ quý như gõ, sến, dổi...Chúng được đẽo đục công phu và liên kết với nhau theo kỹ thuật riêng của ngườithợ mộc Taôih. Để chống ẩm, chống mối mọt, người ta kê cột lên các tảng đá dàyto và vuông vức. Ngôi nhà cũng nhờ vậy mà thêm vững chãi, chắc chắn, bề thế. Vách nhà cũng được làm bằng các tấm gỗ mỏng đã bào nhẵn. Trên vách, cácông thợ thường chạm khắc nhiều hình thù như hoa lá, chim muông... để làm vậttrang trí. Đáng lưu ý là lá lợp nhà. Thường người Taôih dùng lá mây rừng để lợpnhà dài. Loại lá mây có độ bền hơn tranh rạ, và lại mang tính thẩm mỹ cao. Ngườita vào rừng chọn các phiến lá không già quá mà cũng không non quá, cắt lấy vàđem về phơi héo, rồi ép cho phẳng theo từng lớp. Khi lợp, các lớp lá mây được nốikết với nhau bằng các sợi mây nhỏ chuốt nhẵn. Từng lớp lá được lợp chồng lênnhau theo một thứ tự nhất định, rất kỹ thuật đã tạo nên các mái nhà vừa phẳng phiu,vừa đẹp mắt. Nếu như mái nhà rông của người Bana, Êđê... thường cao và dốcđứng, thì mái nhà dài của người Taôih lại nghiêng với độ nghiêng vừa phải và trảirộng về bề ngang. Đầu hồi nhà người ta thường gắn khúc gỗ cong như chiếc sừngtrâu chĩa thẳng lên trời. Vật này được xem như vật thiêng bảo trợ và mang đến chogia đình - gia tộc cuộc sống bình an, no ấm... Nhà dài được phân nhiều gian khác nhau, có gian dùng làm phòng kháchhoặc hội họp, vui chơi; có gian được dùng làm bếp, làm phòng ngủ, gian sinh hoạtcủa từng gia đình nhỏ (bếp). Phòng khách nằm ở gian giữa nhà và rộng hơn cácgian khác nhiều. Các đồ thờ cúng, cồng chiêng... được đặt gian này. Ngoài ra, nơiđây còn trưng bày các loại cung tên, sừng thú, da thú v.v... Vào các ngày vui củagia tộc, mọi người cùng quây quần nơi gian khách để trò chuyện, hò hát rất say sưa,ấm cúng... Các con lớn của các bếp cũng thường tới ngủ ở gian khách. Nối kết giữa các gian nhà là một giải hành lang dài bên ngoài và ba cầuthang được bố trí ở ba nơi: hai ở đầu hồi và một dẫn vào gian chính. Do vậy màviệc đi lại, vào ra rất thông suốt và tiện lợi. Bên cạnh loại nhà dài có hành lang bênngoài, còn có loại nhà lối đi lại được bố trí giữa lòng nhà. Nhà kiểu này, giữa cácgian (các bếp) không có vách ngăn. Các đôi vợ chồng trẻ được bố trí ở trong cácphòng lồi có phên tre che kín. Đây cũng là phòng cất giữ của cải của mỗi bếp riêngbiệt. Thuở xưa, các thành viên trong gia tộc người Taôih sống trong các nhà dàithường tồn tại dưới ba dạng: - Ở chung - làm chung - ăn chung (dạng cổ nhất) - đối với các gia tộc ítngười, ít hộ - Ở chung - làm chung - ăn riêng - Ở chung - làm riêng - ăn riêng Dù là thuộc dạng nào, người cùng cư trú dưới một mái nhà vẫn luôn giữ mốiquan hệ tốt đẹp, bền chặt, ứng xử với nhau bằng tình yêu thương sâu sắc và sống cónề nếp, kỷ cương. Mọi sự bất hoà giữa người này với người khác, giữa bếp này vớibếp khác đều được giải quyết ổn thoả, êm thấm. Phong tục, lễ nghi của bộ tộc, củagia tộc được giữ gìn, phát huy. Lương thực, thực phẩm (gạo, ngô, rau quả, thịt cá...)là do công sức của cả gia tộc làm ra. Nó được phân chia rất công bằng cho từngbếp. Mỗi bếp tự nấu nướng, vợ chồng con cái ăn riêng với nhau, trừ lúc cả gia tộccó việc chung như lễ tết, cưới hỏi, ma chay... Cha mẹ già thì sống với con trưởng,song các bếp và mọi thành viên của gia tộc đều có trách nhiệm chăm nom săn sóc,nuôi dưỡng người đã sinh thành ra mình. Ngày nay kinh tế hộ gia đình đã phát triển đến trình độ cao. Các bếp táchriêng thành các hộ cá thể với ngôi nhà riêng của mình. Những ngôi nhà dài ngóttrăm mét không còn nữa. Song nó mãi mãi vẫn là biểu tượng là thành tựu văn hoáđặc sắc và là sự thể hiện cao tính cộng đồng của dân tộc Taôih trên núi rừngTrường Sơn hùng vĩ. ...