Nhà Gươl - Biểu tượng văn hóa Cơ tu

Nhà Gươl là nơi hội tụ tinh hoa trong văn hóa và kiến trúc và xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật tạo hình đặc sắc mang "linh hồn" của người Cơ tu.Nhà Gươl- biểu tượng văn hóa CƠ tu (hình Internet) Gươl, tiếng Cơ tu có nghĩa là công cộng - cộng đồng. Với người Cơ tu, Gươl là loại hình kiến trúc độc đáo truyền thống và có vai trò quan trọng trong cuộc sống của họ. Gươl là nơi để Hội đồng già làng (Tacooh pươl) họp bàn và phán quyết những vấn đề hệ trọng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà Gươl - Biểu tượng văn hóa Cơ tuNhà Gươl - Biểu tượng văn hóa Cơ tuNhà Gươl là nơi hội tụ tinh hoa trong văn hóa và kiến trúc và xứng đáng là một tácphẩm nghệ thuật tạo hình đặc sắc mang linh hồn của người Cơ tu. Nhà Gươl- biểu tượng văn hóa CƠ tu (hìnhInternet)Gươl, tiếng Cơ tu có nghĩa là công cộng - cộng đồng. Với người Cơ tu, Gươl làloại hình kiến trúc độc đáo truyền thống và có vai trò quan trọng trong cuộc sốngcủa họ.Gươl là nơi để Hội đồng già làng (Tacooh pươl) họp bàn và phán quyết những vấnđề hệ trọng mang tính sống còn của cộng đồng... nơi để tổ chức nhiều lễ hội truyềnthống của buôn làng như: Lễ ăn mừng lúa mới (Cha ha roo tơmêê), Lễ ăn thề kếtnghĩa anh em giữa hai làng người Cà Tu (Pơ-ngoót); Lễ ăn mừng được mùa (Bhuốiaví)... Vì thế, dù giàu hay nghèo, muốn giữ được truyền thống thì trong bản phải cóGươl. Nhà Gươl được coi là nơi tôn kính, chốn linh thiêng thờ các vị thần linh dângian, ông bà tổ tiên và nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào Cơtu. Toàn cảnh ngôi nhà Gươl của người dân tộc Cơ tuNhà Gươl không chỉ là sản phẩm của một cá nhân mà là kết quả của sự chung taygóp sức của tất cả gười dân trong làng. Dưới những bàn tay khéo léo của nhữngngười thợ giỏi nhất, nhà gươl nổi bật được cái vẻ bề thế nhưng rất tự nhiên, hội tụđược tinh hoa kiến trúc từ bao đời. Để rồi, qua bao đời, nó trở thành niềm tự hàocủa người Cơ tu.Theo phong tục xưa, sau khi đã chọn được đất làm nền thì người Cơtu tổ chức lễdựng nhà Gươl. Lễ này được tổ chức vào sáng sớm khi Mặt trời vừa mọc ở hướngĐông. Đầu tiên là dựng cây cột cái, khi cột này được dựng ngay ngắn, già làng lấymột ít nước đổ vào cây cột cái đó như cầu mong thần linh phù hộ cho dân làngkhoẻ mạnh, sống hoà thuận, đoàn kết, hạnh phúc, thương yêu nhau…Nhà Gươl của người Cơ tu gần giống nhà sàn của người Cơtu, làm băng gỗ, lợpbằng lá gồi hoặc lá mây nhưng nó bề thế và được chạm khắc công phu hơn.Nhà gươl được xây dựng ở khu vực trung tâm của cộng đồng dân cư. Nét đặc trưngnổi bật của nhà gươl Cơ tu chính là bộ mái cao, cuốn tròn hai đầu hồi. Nét đặctrưng khác biệt của nhà Gươl với đa số loại nhà của các tộc người khác là con sốchẵn: số gian chẵn, số cột chẵn... thậm chí đòn nóc cũng chẵn.Nhà Gươl của đồng bào Cơtu xây dựng theo một phong cách riêng biệt, thể hiện rõnét văn hoá riêng có của dân tộc này và được chính bàn tay, khối óc của cả lànglàm nên. Gươl có một cái trụ to ở chính giữa (rmăng), xung quanh nhiều trụ nhỏkết nối với nhau thành hệ thống vững chắc. Cây cột này khẳng định uy quyền, sựlớn mạnh của bản này với bản khác. Cây cột cái ở giữa có hình khắc giống vớihình trên cột đâm trâu (xờnuh) biểu tượng của cái trục của làng. Nhìn vào cây cộtcái của nhà Gươl (cây cột to hoặc nhỏ) chúng ta có thể biết được uy quyền và sứcmạnh của làng đó. Những chiếc mặt nạ của nhà Gươl Cơ tuXung quanh, những tấm ván thưng, những thanh xà chạm trổ tinh tế, sống độnghình ảnh của các con vật gắn bó với người Cơ tu như: trâu, tắc kè, trăng, kỳ đà,thằn lằn... và một số cảnh sinh hoạt đời thường của cộng đồng cũng được thể hiệnnhư: người đàn ông đánh trống, phụ nữ bồng con... Mặt trong của mái treo sọ cácthú vật săn bắn được hoặc sọ trâu sau các lễ, treo các nhạc cụ truyền thống… Phầntrên của cây cột giữa thường xuyên có treo một đầu trâu mới làm lễ hiến sinh trongthời gian gần nhất.Tỉ lệ chiều cao giữa mái, sàn và tổng thể là 2/1/3 - một tỉ lệ hết sức hợp lý trong bốcục tạo hình - cho dù nghệ nhân Cơ tu không hề biết đến tỉ lệ vàng trong kiếntrúc. Điều đó cho thấy sự cảm nhận về nghệ thuật của những nghệ nhân làm nhàgươl rất tinh tế, điều này thể hiện rõ nét hơn trong kết cấu kiến trúc và nghệ thuậttrang trí nhà gươl.Khác hẳn với lối kiến trúc chịu lực dàn đều bằng hệ thống cột - xà thường thấy ởnhà rông hay đình làng, hệ thống chịu lực trong kết cấu kiến trúc nhà gươl tậptrung vào một cây cột bố được chôn rất sâu chính giữa lòng nhà kéo dài lên đỉnhnóc liên kết toàn bộ hệ thống dầm, xà và đòn nóc tạo thành một cái ô khổng lồ.Đối xứng qua cột trung tâm là những cột mẹ, số cột gấp đôi số gian của một nhàgươl. Các cột này liên kết với nhau thông qua hệ thống dầm, xà tạo nên một bộkhung hết sức vững chãi. Ở hai đầu hồi, các vách ngăn được làm bằng ván dàyhoặc vỏ cây vừa bền, vừa chắc, vừa có tác dụng như một lớp cách nhiệt, đây là tấmlá chắn cho các chiến binh Cơ tu phòng chống thú dữ và kẻ thù nơi khác đến.Với độ dốc lớn nhưng hệ thống đòn mái chỉ có 1 điểm tì duy nhất lên bộ khung vàliên kết từng đôi một tại đỉnh nóc, nhưng không vì thế mà mái nhà gươl lại kémchịu lực, bởi toàn bộ đòn mái đã được 2 cây đòn nóc ép chặt. Loại kết cấu 2 đònnóc này chưa hề thấy ở các kiến trúc gỗ khác trên đất nước ta. Vì thế, nhà gươl rấtthoáng, sâu.Yếu tố nổi bật là các thành phần trang trí hoa văn hình kỉ hà, hết sức tinh tế. Gồmcác loại hình tam giác, hình tròn, hình ô trám, đường gấp khúc.... được ...