NHỮNG NGÔI NHÀ TẠ TRONG KIẾN TRÚC CUNG ĐÌNH HUẾ

Không có mặt trong những cung điện quan trọng nhất - nơi tổ chức các điển lễ của Hoàng triều - hay chốn miếu mạo thâm nghiêm - nơi thờ cúng thần linh và các vị hoàng đế - quy mô kiến trúc cũng không bề thế, hoành tráng nhưng nhà tạ (tạ gia hay thuỷ tạ) vẫn là một loại hình kiến trúc rất quan trọng và đặc sắc; góp phần tạo nên sự phong phú cùng vẻ đẹp thanh thoát, lãng mạn của quần thể kiến trúc cung đình Nguyễn tại kinh đô Huế. Trong lịch sử kiến...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NHỮNG NGÔI NHÀ TẠ TRONG KIẾN TRÚC CUNG ĐÌNH HUẾNHỮNG NGÔI NHÀ TẠTRONG KIẾN TRÚC CUNG ĐÌNH HUẾKhông có mặt trong những cung điện quan trọng nhất - nơi tổ chức các điển lễ củaHoàng triều - hay chốn miếu mạo thâm nghiêm - nơi thờ cúng thần linh và các vịhoàng đế - quy mô kiến trúc cũng không bề thế, hoành tráng nhưng nhà tạ (tạ giahay thuỷ tạ) vẫn là một loại hình kiến trúc rất quan trọng và đặc sắc; góp phần tạonên sự phong phú cùng vẻ đẹp thanh thoát, lãng mạn của quần thể kiến trúc cungđình Nguyễn tại kinh đô Huế. Trong lịch sử kiến trúc truyền thống Việt, hình thức kiến trúc nhà tạ có lẽ xuất hiện từ khá sớm và tương tự như ở Trung Hoa, nó cũng sớm được cung đình hoá rồi gần như trở thành một hình thức kiến trúc độc quyền của vua chúa. Theo các nguồn sử liệu, dưới tất cả các triều đại vua chúa Việt Nam, hình thức nhà tạ xuất hiện khá phổ biến tại những chốn phục vụ nhu cầu ăn chơi của tầng lớp thống trị, như hành cung, lyHồ Khiêm Tạ trong lăng vua Tự cung, biệt cung... Chúng là những kiến trúcĐức tương đối đơn giản, được dựng bên bờ mặt nước như hồ, ao, sông, suối (nguyên chữ tạ có nghĩa làngôi nhà dựng trên mặt nước - vì thế mà còn gọi là thuỷ tạ) với nhiều hình thứckhác nhau. Nhưng phải đến thời Nguyễn, hình thức kiến trúc nhà tạ mới trở nênthật sự phong phú về số lượng và hình thức.Trong kiến trúc cung đình Nguyễn tại Huế, hình thức nhà tạ có mặt ở khắp nơi:Hoàng cung, Hành cung, Biệt cung và ở cả các lăng tẩm đế vương. Theo thống kêcủa chúng tôi, vào thời hoàng kim, riêng trong khu vực Kinh thành đã có hàngchục ngôi nhà tạ của vua Nguyễn; các Hành cung, Biệt cung thì hầu như cung nàocũng có. Căn cứ vào sự mô tả của các nguồn sử liệu, nhất là các bức tranh mộcbản, tranh gương của triều Nguyễn, nhà tạ thời Nguyễn rất phong phú về quy môvà hình thức kết cấu. Đáng tiếc là trải qua thời gian cùng sự tàn phá của chiếntranh, đến nay, trong quần thể kiến trúc cung đình chỉ còn vẻn vẹn lại 4 ngôi nhàtạ. Tuy nhiên, thật may mắn vì chúng cũng là bốn ngôi nhà khá tiêu biểu về hìnhthức kết cấu và vai trò trong tổ hợp kiến trúc. Đó là Trường Du Tạ ở cung DiênThọ (Hoàng Thành); Nghênh Lương Tạ (hay Nghênh Lương Đình) ở trước mặtKinh Thành; Dũ Khiêm Tạ và Xung Khiêm Tạ (ở lăng Tự Đức).Dưới đây chúng tôi xin được giới thiệu về bốn ngôi nhà khá đặc biệt này.1. Trường Du TạĐây là ngôi nhà tạ nằm trong tổ hợp kiến trúc cung Diên Thọ, khu vực dành riêngcho các bà Thái hậu triều Nguyễn, rộng gần 1.8 ha, nằm ở phía tây trong HoàngThành. Trường Du Tạ được dựng năm 1849 để chuẩn bị cho lễ Ngũ tuần đại khánhtiết của bà Thái hậu Từ Dũ, mẹ vua Tự Đức. Tạ dựng trên một chiếc hồ hình vuôngxinh xắn, rộng 530 m2, ở phía đông tòa điện chính, mặt hướng về phía nam. Kếtcấu tạ kiểu nhà Rường truyền thống Huế với thức vuông (phương đình), một gianbốn chái, 16 cột trụ, mái lợp ngói ống tráng men xanh. Cả ba mặt đông, tây và namcủa Trường Du Tạ đều có hành lang bao bọc. Về sau hành lang này bị dỡ bỏ, phầnphía nam thì cải tạo thành một ngôi nhà vỏ cua với tên gọi Lương Phong Đình.Tuy kết cấu theo kiểu nhà Rường với hệ thống cộtkhá dày đặc nhưng không gian kiến trúc của nhà tạnày vẫn rất thoáng bởi hệ thống cửa ở 4 mặt đều rấtrộng, hệ thống vách ván lại được thay thế bằng kínhsáng nên đứng ngay trong nhà người ta vẫn có thểquan sát rõ cảnh quan bên ngoài. Một số đố bản và Trường Du tạ sau khi đượcvách ngăn trong nhà lại được trang trí rất tỉ mỉ bằng trùng tucác bức chạm lộng, chạm thủng cực kỳ công phu nêncàng tăng tính hiệu quả về mặt mỹ thuật.Nhìn chung, cả về quy mô và hình thức kết cấu, Trường Du Tạ chỉ là một côngtrình kiến trúc tương đối nhỏ và đơn giản, nhưng bù lại, do đặt trong một khônggian hợp lý Trường Du Tạ lại tạo được vẻ đẹp rất hài hoà và giàu chất thơ, xứngđáng dành làm nơi “thưởng tiết ưu du” cho các bà Mẫu hậu tại Tây cung.2. Nghênh Lương TạNằm soi bóng trên bến Văn Lâu (tức bến Phu Văn Lâu), Nghênh Lương Tạ là mộttrong những công trình kiến trúc nổi tiếng nhất của Huế dù đây chỉ là một ngôi nhàtạ có quy mô vừa phải. Ca dao xứ Huế có câu: “ Chiều chiều trước bến Văn Lâu,Ai ngồi ai câu ai sầu ai thảm, Ai thương ai cảm ai nhớ ai trông…” chính là chỉ vịtrí thơ mộng này.Nghênh Lương Tạ (thời Khải Định về sau gọi là Nghênh Lương Đình) là tòa nhàdành cho vua nghỉ ngơi hóng mát mỗi khi đến tiết hạ nóng nực (chữ NghênhLương Tạ có nghĩa là nhà Thủy Tạ để hóng mát). Nguyên xưa Nghênh Lương Tạlà một phần của hành cung Hương Giang dựng từ năm Tự Đức 5 (1852) ...