Những sắc màu thi ca trên dòng sông đất nước

ở trên, chúng tôi đã nói đến việc tái sử dụng những chất liệu văn hoá, văn học dân gian của tác giả trích đoạn mà nhiều nhà nghiên cứu coi là một sự sáng tạo mang tính cá nhân.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những sắc màu thi ca trên dòng sông đất nước Những sắc màu thi ca trên dòng sông đất nước ở trên, chúng tôi đã nói đến việc tái sử dụng những chất liệu vănhoá, văn học dân gian của tác giả trích đoạn mà nhiều nhà nghiên cứu coilà một sự sáng tạo mang tính cá nhân. Chỉ cần có một hiểu biết tối thiểuvề văn chương Trung đại Trung Quốc và Việt Nam cũng có thể thấy thủpháp này là đồng dạng với việc dùng điển cố, điển tích của các tác gia vănchương Trung đại. Chất liệu có thể khác nhưng phương thức ứng xử vớichất liệu là tương tự, nếu không muốn nói là một. Và chính sự đồng dạngvề phương thức ứng xử này đã tạo nên những hiệu quả tương cận vềthẩm mỹ. Nếu như khi Cao Bá Quát viết về một người tài tử đa cùng “khổdạng trâm anh – nết na chương phủ” với những hành vi: Lắc bầu rượu dốc nghiêng non nước xuống, chén tiếu đàm(8) mờimọc trích tiên(9) Hóng túi thơ nong hết gió trăng vào, cơn xướng hoạ thì thầm lãoĐỗ(10) khi đó nhân vật đã có tầm vóc hiện hữu vượt lên trên lịch sử cụ thểcủa một cá nhân. Và khi Nguyễn Khoa Điềm viết về một Đất nước củaNhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại đã : Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi Biết quí công cầm vàng những ngày lặn lội Biết trồng tre đợi đến ngày thành gậy Đi trả thù mà không sợ dài lâu khi đó nhân vật trữ tình cũng đã đến những chiều kích tồn tại khác,siêu cá nhân. Từ tầng tầng lớp lớp cuộc đời những con người trong lịchsử, những giá trị văn hoá đã hoá thân thành ca dao thần thoại và đến lượtmình, ca dao thần thoại lại thác sinh trong cuộc sống của một con ngườihiện đại. Như vậy là bằng nghệ thuật, quá khứ và hiện tại, cái siêu cá nhânvà cái cá nhân cùng hoà trộn cùng hiển hiện trong một khoảnh khắc, mộtcon người hiện tại. Và đến tận cùng, một thủ pháp không thuần tuý chỉ làmột kỹ thuật mà quan trọng hơn, đã trở thành hiện thân vật chất cho mộtcách cảm nhận về Con người, về Cuộc sống. Ở điểm cuối cùng của một sự thức nhận thẩm mỹ về một tác phẩmthi ca, sẽ chạm mặt với câu hỏi quan trọng cuối cùng: mạch ngầm, cộinguồn năng lượng văn hoá nào đã làm nên sức mạnh thẩm mỹ, làm nênvẻ đẹp cho Đất nước. Thông qua hàng loạt những yếu tố đặc trưng về thủpháp nghệ thuật như sự luân phiên của các câu ngắn – dài, sự sử dụngphép đối, sự xuất hiện dày đặc của điển cố (theo kiểu hiện đại, hiểnnhiên), và quan trọng hơn, sự trải bày của tầng tầng lớp lớp hình ảnh, cảmxúc, suy tư trong một lối trình bày trực tiếp không thông qua các tượngtrưng, ẩn dụ, thấy vọng lên từ trích đoạn thơ ca âm hưởng của một thứvăn chương cổ xưa: âm hưởng của những bài phú(11). Chính xác hơn, âmhưởng của những bài phú cổ thể , khi mô hình thể loại còn chưa bị qui tắchoá nghiêm ngặt, với nhiều nguyên tắc hình thức đã được tự do hoá kếthợp với những thủ pháp hình thức của những thể văn khác (văn xuôichính luận). Ở đây, sẽ thấy Bakhtine là hoàn toàn có lý khi ông cho rằngthể loại là trí nhớ siêu cá nhân của nghệ thuật(12). Theo đó mỗi thể loạitương đương với một chùm những nguyên tắc đặc thù về hình thức – nộidung nghệ thuật gắn với một cái nhìn, một cách cảm nhận về thế giới vớimột quá trình kết tụ, điển phạm hoá và rồi phân giải cấu trúc, tan hoà vàokho tàng kinh nghiệm nghệ thuật của mỗi nền văn hoá sau mỗi thời đạilớn của lịch sử. Và đến một thời đại mới, những yếu tố này sẽ tái sinhtrong một sự tổng hợp mới. Theo cái nhìn ấ y thì Đất nước được tạo nêntừ kinh nghiệm nghệ thuật, từ năng lượng văn hoá của một bề dày vănhoá cả dân gian và bác học. Sự hiện đại đích thực và đẹp đẽ nhất lại cắmrễ sâu vào một truyền thống. Cũng phải nói thêm, tư tưởng “Đất nước của Nhân dân, Đất nướccủa ca dao thần thoại” hoàn toàn không phải là một cái gì quá hiện đại vàmới mẻ. Ngay từ đầu thế kỷ, tư tưởng ấy đã được phát ngôn bởi các nhàchí sỹ yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Nguyễn ThượngHiền một cách giản dị đầy sâu sắc và cảm động: “Dân là dân nước, nướclà nước dân”. Cảm động và sâu sắc trong ý nghĩa của một quá trình tựphủ định, tự nhận thức lại phải đánh đổi bằng máu và tính mạng(13). Vàcuộc gặp gỡ giữa văn học bác học và văn học dân gian trong thơ ca yêunước cũng đã được bắt đầu từ đó. Chỉ có điều đến Nguyễn Khoa Điềm,cuộc gặp gỡ này đã đạt đến một cấp độ tổng hợp khác, trong tinh thần tựdo của thời đại. Từ đó thấy rằng, đóng góp quan trọng nhất của một nhànghệ sỹ sẽ không chỉ là làm sâu sắc thêm một tư tưởng, mà quan trọnghơn, là làm cho một tư tưởng - đẹp một cách phi nghệ thuật – “bắt lênthành câu hát” trong tính độc đáo không lặp lại của một thông điệp nghệthuật. Và như vậy thì tiếp nhận, cảm thụ văn chương cũng chính là cảmthụ chính cái quá trình “gọi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi” ấy, haychính xác hơn cảm nhận cái vẻ đẹp của một thông điệp phi nghệ thuậtđược hiển hiện trong hình thức cảm tính đặc thù của một thông điệp nghệthuật./. ...