Những vấn đề lí luận về Ngữ pháp tiếng Việt: Phần 2

Tài liệu Phần 2 gồm 9 bài viết nghiên cứu về ngữ pháp tiếng Việt của các tác giả khác nhau. Đây là một Tài liệu tham khảo bổ ích cho những ai nghiên cứu về tiếng Việt, đồng thời cũng dành cho những ai muốn hiểu thêm về tiếng Việt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những vấn đề lí luận về Ngữ pháp tiếng Việt: Phần 2 ĐỐI LẬP DANH - ĐỘNG TIẾNG VIỆT: • • • MỘT VÀI NHẬN XÉT TỪ PHƯƠNG DIỆN • • • CHỨC NĂNG ĐINH VÃN ĐÚC Dần nhảp Gần ba mưoi năm trước (1978) chúng tôi có tiến hành khảo sảVĐối tập Danh-Động trong mối tương quan giữa các ngôn ngữ biến tố và đcm lập ịl). Lúc đó, các công trình của Tèsniere, Fillmore, Fries, Chafe,... đã có dấu hiệu cho thấy là ngôn ngữ học, sau giai đoạn phát đạt của Cấu trúc luận, đang trở về vói ngữ nghĩa học. Vì thế, trong công trình của mình, lúc đó, chúng tôi đã có ý thức dành một phần cho việc đề cập đến ý nghĩa của các phạm trù từ loại. Ba mươi năm sau, khi Ngữ pháp Chức năng nay vào lúc thịnh thời, nó nhằm vào cú pháp, vào nghĩa của câu là chính nhưng thiết nghĩ cũng có thêm cơ sở để mở rộng tầm nhìn sang một địa hạt mới cho vấn đề từ loại, nhất là từ loại của một ngôn ngữ đơn lập như tiếng Viột. Do đó hãy thử xét các từ loại cơ bản trong mối liên hệ chức năng với các phạm trù ngữ nghĩa và dụng học. Trong một thời gian, sau khi thoát ra khỏi cái khung mô tả ngữ pháp tiếng Việt theo lối nhìn của châu Âu, các nhà Việt ngữ học đã tin rằng phải có cách cư xử khác đối với tiếng Việt. Những tư tưởng mói lần lượt xuất hiện. Trước hết tiếng Việt, từ đầu thập kỉ sáu mươi, được khẳng định là một ngôn ngữ đơn ỉập 297 phân tiết tính/âm tiết tính. Nguyễn Tài cẩn, Thompson, Cao Xuân Hạo và một số đại diện của Việt ngữ học Xô Viết đã đi tiên phong trong nhận thức này. Vài mưcd năm nay, khi ngữ pháp chức năng tiếp cận với tiếng Việt, một nhà ngữ học Na Uy, sau đó là Cao Xuân Hạo và những người khác đã coi tiếng Việt là một ngôn ngữ thiên chủ đề, lấy cấu trúc Đề-Thuyết là cấu trúc cú pháp cơ bản. Qua khảo sát các từ loại tiếng Việt, chúng tôi nhận thấy rằng, khái n»ệm ngôn ngữ thiên chủ đề là đúng nhưng dường như chưa đủ. Chỉ riêng với từ loại thôi, các khía cạnh chức năng của nó đã cho thấy ngữ pháp tiếng Việt có một đặc trưng rộng hơn thế. Đậc trưng ấy thể hiện ở chỗ ngưcd nói luôn luôn tham gia rất sâu vào việc điều chỉnh các quan hệ giao tiếp bằng ý thức chủ quan của mình trong sừ dụng lời nói. Chúng tôi thiết nghĩ nên chăng gọi là tính thiên dụng họccho ngôn ngữ này. Dưới đây là một vài phân tích cụ thể. Nhìn tổng quan 1. Từ ĩoại là một đề rất quan trọng của ngữ pháp tiếng Việt. Trong công trình Ngữ pháp tiếng Việt (Từ loại), {Hà Nội,1986, 2001}, chúng tôi đã cố gắng giới thiệu khá đầy đủ những mặt cơ bản iiên quan đến vấn để này, chủ yếu là hai mặt ngữ nghĩa và ngữ pháp. Tuy nhiên, vài chục năm nay, dưới ảnh hưởng của Ngữ pháp Chức nâng luận (Functional Grammar), một lí luận ngôn ngữ có tính thời sự, có thể nhìn rõ hơn một số khía cạnh khác của từ loại nhất ià trên phương diện ngữ nghĩa & dụng học của các lớp từ khỉ mà chúng được sử dụng trong lời nói, tức là trong các hành động Iigôn từ (Speech Act). 298 2. Từ loại (Parts of Speech) là những lớp từ, loạt từ (danh từ, động từ, tính từ, đại từ, liên từ, giới từ. ..) được phân chia theo bản chất ngữ pháp. Theo truyền thống, bản chất ngữ pháp của từ loại được hiểu là một chùm các đặc trưng về ngữ nghĩa và về ngữ pháp của mỗi phạm trù. Nó được diễn đạt bằng phương tiện ngữ pháp của mỗi loại hình ngôn ngữ. Theo đó, từ loại dễ được nhận diện bed các đặc trưng hình thái học (với các ngôn ngữ châu Âu) và cú pháp (trong các ngôn ngữ đơn lập). Trong tiếng Việt thì ý nghĩa, khả năng kết hợp và chức vụ cú pháp của từ (ở trong câu) chính là các tiêu chuẩn phân định từ loại. 3. Những điều trên đây là nói đến mặt bất biến của từ loại. Đó là những thuộc tính bản chất, ổn định, thường xuyên cho mỗi lớp từ. Tuy nhiên, còn một mặt khác cũng phải được xét tới. Đó là tinh khả biến của các từ loại xuất hiện một khi chúng được sử dụng trong câu như là một phần của hoạt động giao tiếp. Khi tham gia vào cái cơ c h ế ngôn giao, các từ loại bộc lộ thêm những đặc điểm mới trên phương diện ngữ nghĩa và dụng học. 4. Cố nhiên, không phải mọi thuộc tính của từ loại đều có thể xét trên bình diện chức năng. Chỉ có một số nét nhất định của chúng là cố những biểu hiện nghĩa học (semantic) và dụng học (pragmatic) mà thôi. Tuy nhiên trong tiếng Việt chúng lại trở thành rất quan trọng. Trong mối quan hệ giữa ngôn ngữ và tư duy, xéi cho cùng, các đặc trưng ngữ Iighĩa và dụng học của từ loại chính là tinh cám, thái độ, cách nhìn, cách phản ứng của người bản ngữ (ỏ đây là người Việt) trong khi sử dụng ngôn ngữ và đối vói ngôn ngữ, nghĩa là các khía cạnh chức năng sẽ xuất hiện trên bậc lòi nói. Tuy nhiên, những biểu đạt ấy lại củng cố cho những thuộc tính bản chất ngôn ngữ của mỗi từ loại 299 Danh từ và Danh ngữ: các biểu hiện chức năng 1. Về ý nghĩa của các từ ioại tiếng Việt, ...