Nửa thế kỉ giới thiệu những tư tưởng mĩ học và lí luận văn học nước ngoài ở Việt Nam

từ năm 1954 trở về trước, trong hệ thống văn nghệ của nước ta, lý luận văn học trên thực tế chưa phải là một bộ phận độc lập.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nửa thế kỉ giới thiệu những tư tưởng mĩ học và lí luận văn học nước ngoài ở Việt Nam Nửa thế kỉ giới thiệu nhữngtư tưởng mĩ học và lí luận văn học nước ngoài ở Việt Nam ừ năm 1954 trở về trước, trong hệ thống văn nghệ của nước ta, lýluận văn học trên thực tế chưa phải là một bộ phận độc lập. Có sáng tácnhư một bộ phận độc lập, có phê bình như một bộ phận độc lập, có côngchúng đọc văn học viết như một bộ phận độc lập, song lý luận văn học nhưmột bộ phận độc lập thì chưa có. Nói đến lí luận (chí ít là như cách chúng tahiểu hiện nay) là nói đến một nhãn quan hệ thống, đến lối tư duy bằng cáckhái niệm, các phạm trù và được thể hiện bằng một thứ siêu ngôn ngữriêng- ngôn ngữ suy lí cố gắng tẩy bỏ những tạp chất có tính cảm xúc,cảm giác, kinh nghiệm chủ quan. Trong văn học truyền thống của ta, nhữngnhân tố lí thuyết văn học chỉ mới ở dạng manh nha, hoặc là những mảnhvỡ lí luận được mang tới từ một nền văn hóa khổng lồ, toàn vẹn và tự tại -văn hoá Trung Hoa (trong văn học trung đại), lẫn vào phê bình văn học.Đầu thế kỷ XX, trên báo Nam Phong có một số bài viết của Phạm Quỳnh vềcác thể loại văn học: Bàn về tiểu thuyết, Khảo về diễn kịch, Thơ là gì?...,Hải Triều nhà phê bình văn nghệ, nhà tuyên truyền cách mạng, trong mộtsố bài viết của mình vào cuối những năm 30 đôi lúc có giới thiệu một sốluận điểm mácxit về văn nghệ. Đáng kể hơn cả là vào năm 1944 xuất hiệncuốn sách Văn học khái luận của Đặng Thai Mai giới thiệu sơ giản một sốphạm trù lý luận văn học. Dù ít ỏi và lẻ tẻ, song đó là những tiền đề đầu tiêncho việc hình thành bộ môn lý luận văn học sau này. Còn giờ đây, lý luậnvăn học đã thành một bộ môn được giảng dạy ở Đại học, một chuyênngành trong số các chuyên ngành của khoa học xã hội - nhân văn, đã cómột loại ấn phẩm báo chí, sách vở chuyên về lý luận với siêu ngôn ngữ đặcthù, có cả một Hội đồng lý luận Trung ương. Điều đó đủ thấy cả trong ýthức lẫn trên thực tế, lý luận văn học không chỉ đã thành một bộ phận độclập mà còn được xã hội và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Đây là kết quả củasự phát triển trong suốt nửa thế kỉ, qua mấy chặng khác nhau với nỗ lựccủa nhiều học giả và dịch giả. Hệ thống lý luận văn học của ta được hìnhthành từ ba nguồn: đường lối văn hoá văn nghệ của Đảng và Nhà nướcqua các văn kiện đòi hỏi được thực thi, những đúc rút từ các sáng tác vănhọc của các nhà văn trong nước cũng như nước ngoài và rất quan trọng,thậm trí quan trọng nhất là từ sự tiếp thu các thành tựu mĩ học và lý luậnvăn học thế giới trong đó việc dịch thuật, giới thiệu các công trình lý luậnnghiên cứu của các học giả nước ngoài có ý nghĩa trực tiếp. Bài viết nàycủa chúng tôi chủ yếu xem xét mạch nguồn thứ ba này tức là sự giới thiệuvà tiếp nhận các tư tưởng lý luận văn học nước ngoài ở Việt Nam trongnửa thế kỷ qua. Năm 1955 xuất hiện một cuốn sách rất quan trọng trong lịch sử truyềnbá lý luận văn nghệ mácxit ở nước ta, đó là cuốn Bàn về văn họcnghệ thuật(1) của Mao Trạch Đông, do Nam Mộc dịch, Nhà xuất bản Vănnghệ ấn hành. Nó được coi là quan trọng vì những tư tưởng trong đó cóảnh hưởng lớn đến việc chỉ đạo đường lối văn nghệ và xây dựng lý luậnvăn học nghệ thuật ở nước ta. Cuốn sách tập hợp hai bài diễn văn của MaoTrạch Đông đọc tại Hội nghị văn nghệ Diên An tháng 5 năm 1942: bài khaimạc và bài bế mạc hội nghị. Thực ra thì ngay từ năm 1949 hai bài này đãđược giới thiệu song chắc là chỉ lưu hành trong một phạm vi hẹp do hoàncảnh cách mạng nước ta lúc đó. Trong hai bài đó, bài diễn văn bế mạcquan trọng hơn bởi vì ở đây nêu lên một loạt vấn đề cơ bản của văn nghệđược quy chuẩn theo tinh thần của một nền văn học và nghệ thuật mới, vănhọc và nghệ thuật mácxit : chức năng của văn nghệ, vấn đề phận sự củanhà văn (Chẳng hạn quan hệ giữa công tác và sáng tác), vấn đề văn nghệvà chính trị (Đó là: thống nhất giữa chính trị cách mạng và nghệ thuật thậtcao..., nhưng hiện nay vấn đề quan trọng hơn vẫn là về mặt chính trị), nộidung và hình thức, vấn đề cải tạo tư tưởng (tiểu tư sản). Cần chú ý rằng,bài diễn văn này ra đời trong hoàn cảnh kháng chiến, tại khu căn cứ địacách mạng Diên An, do vậy lẽ dĩ nhiên là nó đáp ứng những yêu cầu củathực tiễn cách mạng Trung Quốc khi ấy. Mô hình lí luận văn nghệ trong đócũng có thể hữu ích đối với hoạt động văn hóa văn nghệ kháng chiến củaViệt Nam, song chắc là sẽ bất cập khi dùng nó để hướng đạo và đánh giávăn học thời bình. Tiếc rằng trong thực tế điều đó đã xảy ra, thậm chí ngườita còn định lấy đó làm tiêu chí phổ quát cho nền văn học toàn thế giớitương lai”. Cuốn sách có vị trí quan trọng còn vì nó mở đầu cho loại sáchkinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn học nghệ thuật ở nước ta. Từsau năm 1960, loại sách kinh điển này thường xuyên được dịch và biênsoạn lại từ các bộ trước tác của Mác, Ăngghen, Lênin, chẳng hạn như:Marx, Engels, Lénine và văn học nghệ thu ật của J. Fréville, một tác giảngười Pháp (1962), C. Mác, Ph. Ăngghen, V. Lênin: Về văn học và nghệthuật ( ...