Phát triển tư duy cho học sinh trung học cơ sở qua dạy học giải bài tập toán

Trong quá trình dạy toán bên cạnh việc dạy học sinh cách tìm lời giải bài tập nếu có phương pháp khai thác hệ thống bài tập, câu hỏi một cách thích hợp dựa trên những nguyên tắc cơ bản sẽ giúp các em biết tìm lời giải bài toán bằng nhiều cách khác nhau, khai thác bài toán theo nhiều hướng và góc độ khác nhau, những hoạt động này sẽ góp phần rèn luyện và phát triển tư duy ở học sinh, nâng cao chất lượng dạy học đáp ứng yêu cầu dạy học phát triển hiện nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phát triển tư duy cho học sinh trung học cơ sở qua dạy học giải bài tập toánHồ Thị Mai PhươngTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ94(06): 43 - 48PHÁT TRIỂN TƯ DUY CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞQUA DẠY HỌC GIẢI BÀI TẬP TOÁNHồ Thị Mai PhươngTrường Đại học Sư phạm- ĐH Thái NguyênTÓM TẮTRèn luyện và phát triển tư duy cho người học là một nhiệm vụ quan trọng trong dạy học. Toán họclà môn khoa học có tính trừu tượng cao và tính logic chặt chẽ. Vì vậy, người học phải có phươngpháp tư duy khoa học và mang tính sáng tạo. Môn toán có nhiều tiềm năng và cũng là môi trườngtốt nhất để rèn luyện và phát triển tư duy của người học. Trong quá trình dạy toán bên cạnh việcdạy học sinh cách tìm lời giải bài tập nếu có phương pháp khai thác hệ thống bài tập, câu hỏi mộtcách thích hợp dựa trên những nguyên tắc cơ bản sẽ giúp các em biết tìm lời giải bài toán bằngnhiều cách khác nhau, khai thác bài toán theo nhiều hướng và góc độ khác nhau, những hoạt độngnày sẽ góp phần rèn luyện và phát triển tư duy ở học sinh, nâng cao chất lượng dạy học đáp ứngyêu cầu dạy học phát triển hiện nay.Từ khóa: Rèn luyện, phát triển, tư duy, người học, giáo viênĐẶT VẤN ĐỀ *Rèn luyện và phát triển tư duy (TD) chongười học là một nhiệm vụ quan trọng trongdạy học. Toán học là môn khoa học có tínhtrừu tượng cao và tính lôgic chặt chẽ. Tri thứctrước là cơ sở cho tri thức sau và tri thức saudựa vào tri thức trước. Vì vậy đòi hỏi ngườihọc phải có một phương pháp TD khoa họcvà mang tính sáng tạo. Bên cạnh đó vớinhững đặc điểm ấy, môn toán có nhiều tiềmnăng và cũng là một môi trường tốt để rènluyện và phát triển TD của người học. Trongdạy học giải bài tập toán, người học khôngchỉ tiếp thu kiến thức, kĩ năng mà còn rènluyện cách nghĩ, cách tư duy, cách học. Dovậy trong quá trình dạy học toán nói chung,giải bài tập toán nói riêng người thầy khôngchỉ dạy học sinh (HS) biết cách tìm tòi lời giảibài tập mà còn giúp các em biết TD để giải bàitoán bằng các cách khác nhau, khai thác bàitoán theo nhiều hướng, nhìn bài toán dướinhiều góc độ. Chính những hoạt động này sẽthúc đẩy việc rèn luyện và phát triển TD ở HS.TƯ DUY LÀ GÌ?- Tư duy là quá trình nhận thức, phản ánhnhững thuộc tính bản chất, những mối quanhệ có tính qui luật của sự vật hiện tượng.*Tel: 0915590027; Email: hophuong1864@gmail.comTheo từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê, NxbKhoa học Xã hội, Hà Nội, 1998). Tư duy là“Giai đoạn cao của quá trình nhận thức, đi sâuvào bản chất và phát hiện ra tính qui luật củasự vật bằng những hình thức như biểu tượng,phán đoán và suy lí”.Tư duy mang tính khái quát, tính gián tiếp, tínhtrừu tượng. Sản phẩm của TD là những kháiniệm, phán đoán, suy luận được biểu đạt bằngnhững từ, ngữ, câu… TD là một hoạt động trítuệ với quá trình bao gồm các bước sau:* Xác định được vấn đề, biểu đạt nó thànhnhiệm vụ TD. Nói cách khác là tìm được câuhỏi cần giải đáp.* Huy động tri thức, vốn kinh nghiệm, liêntưởng, hình thành giả thuyết và cách giảiquyết vấn đề, cách trả lời câu hỏi.* Xác minh giả thuyết trong thực tiễn. Nếugiả thuyết đúng thì qua bước sau, nếu sai thìphủ định nó và hình thành giả thuyết mới.* Quyết định, đánh giá kết quả và đưa rasử dụng.Quá trình TD được diễn ra bằng cách chủ thểtiến hành các thao tác trí tuệ.MỘT SỐ NGUYÊN TẮC PHÁT TRIỂNTƯ DUY(1) Hiểu thấu và nắm vững kiến thứcCâu phương ngôn “ có bột mới gột nên hồ” làkinh nghiệm được rút ra từ cuộc sống củanhân dân ta qua hàng nghìn năm và được vận43Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyênhttp://www.lrc-tnu.edu.vnHồ Thị Mai PhươngTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆdụng vào mọi hoạt động của con người.Trong hoạt động TD, phải có kiến thức mớicó cơ sở để dựa trên đó mà TD đúng đắn. Sựhiểu biết càng sâu sắc thì TD càng chính xác.Kiến thức càng vững vàng thì TD càng mạchlạc. Hiểu thấu và nắm vững kiến thức là nềntảng của TD trong học tập và giải toán, là cơsở của việc tiếp nhận tri thức mới và để pháttriển TD.Các kiến thức của toán học được sắp xếp theomột hệ thống chặt chẽ: tri thức sau dựa vào trithức trước, chính quá trình học tập liên tụcnày là một khâu trong quá trình phát triển TD.Vì lẽ đó trong dạy học người thầy phảithường xuyên đổi mới phương pháp dạy học(PPDH) để HS tiếp nhận kiến thức mới mộtcách dễ dàng, nhanh chóng và khắc sâu đượckiến thức ấy.(2) Phát triển tư duy dựa trên sự thực hành vàvận dụng kiến thức thường xuyênĐể thấu hiểu và nắm vững kiến thức thì cầnthực hành và vận dụng kiến thức thườngxuyên. Nếu HS làm nhiều bài tập, tìm nhiềucách thức giải bài toán thì kiến thức thườngxuyên được huy động, được củng cố ngàycàng vững chắc; đồng thời luyện tập giải bàitập là cơ hội để HS tập luyện TD, tạo dựng kĩnăng TD và vì thế TD ngày càng được pháttriển. Để rèn luyện và phát triển TD chongười học, GV phải dày công nghiên cứu,chọn lọc được hệ thống bài tập đa dạng, đàosâu được mọi khía cạnh của kiến thức để HSthực hành, chính hệ thống những bài tập ấyđòi hỏi HS phả ...