Phong cách nghị luận, bút chiến của Phan Khôi _4

Hoạt động báo chí của Phan Khôi sôi nổi nhất vào những năm 20, 30 của thế kỷ trước. Những nhà viết sử gọi đó là giai đoạn giao thời: giai đoạn Đông Tây đụng độ, tân cựu giao tranh, giai đoạn tư tưởng và văn hoá dân tộc đang cần xác định phương hướng đúng đắn để tiến lên cho kịp thời đại.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phong cách nghị luận, bút chiến của Phan Khôi _4 Phong cách nghịluận, bút chiến của Phan Khôi Hoạt động báo chí của Phan Khôi sôi nổi nhất vào những năm 20, 30 của thế kỷtrước. Những nhà viết sử gọi đó là giai đoạn giao thời: giai đoạn Đông Tây đụng độ, tâncựu giao tranh, giai đoạn tư tưởng và văn hoá dân tộc đang cần xác định phương hướngđúng đắn để tiến lên cho kịp thời đại. Thời cuộc ấy đã đẻ ra ngòi bút Phan Khôi. Ông đã xông xáo vào trường văn trậnbút để đáp ứng yêu cầu đó của thời cuộc. Sự độc đáo khác thường của Phan Khôi là tuy xuất thân nho học mà lại là ngườichống Nho giáo quyết liệt nhất, quyết liệt hơn cả nhiều cây bút Tây học. Chính ông đãtự nhận như vậy “… tôi đọc sách họ Khổng từ lúc lên sáu tuổi, đẻ ra và lớn lêntrong cửa ngài, mà đến lúc chia tay, chẳng được một giọt nước mắt gọi là có”(1). Ủng hộ tân học, hướng hẳn về phương Tây hiện đại, ngòi bút Phan Khôi tunghoành ngang dọc, được coi là bướng bỉnh, ngang tàng nổi tiếng một thời. Ông viết mỗinăm hàng trăm bài nghị luận, bút chiến, thể hiện một cá tính, một phong cách khácthường. Phong cách ấy có thể khái quát thành mấy điểm cơ bản sau đây: 1. Cảm hứng “gây sự” Có thể nói phần lớn những cuộc tranh cãi về tư tưởng, về học thuật nổ ra tronggiai đoạn giao thời đều do Phan Khôi khởi xướng. Mà thường khởi xướng với một tháiđộ có thể gọi là gây sự. Nghĩa là cố tình khiêu khích dư luận – hình như cứ phải như thếPhan Khôi mới có hứng viết. Hễ dư luận nói xuôi thì ông phải nói ngược. Chẳng hạn Võ Tắc Thiên (tức Võ Hậu), một nữ hoàng đế đời Đường (TrungQuốc), dư luận nói chung, dù ở Tầu hay ở ta, đều coi là một dâm phụ ghê gớm, một nữchúa tàn bạo. Phan Khôi bèn viết bài “Xoá một cái án trong lịch sử: Thân oan cho VõHậu”. Trong bài viết, chẳng những ông phản đối dư luận mà ông cho là bất công đối vớiVõ Hậu, mà còn xưng tụng bà như một người “thông minh, có học thức, nói thiệt tìnhnếu bà là đàn ông thì chắc người ta đã tôn cho là ông vua thánh”(2). Vào khoảng những năm 20, 30 của thế kỷ trước, có một hiện tượng từng gây chấnđộng xã hội, gọi là “dịch tự tử” của nhiều nam nữ thanh niên, đặc biệt là những cô gáitrẻ. Dư luận nói chung không tán thành. Nhẹ ra thì chê là dại dột, nặng hơn thì kết tội bấthiếu, cướp công cha mẹ và vô trách nhiệm đối với xã hội. Phan Khôi viết bài “Luận vềphụ nữ tự sát”(3). Ông phân tích nguyên nhân và ý nghĩa của những cái chết tự nguyệnấy và đánh giá rất cao như là những hành vi dũng cảm “đáng kính đáng trọng”. Đó là sựtuẫn tiết vì mình và vì người. Vì mình: chết để thoát khỏi cuộc đời nhơ bẩn; vì người:chết để chống lễ giáo phong kiến, lên án “cái xã hội giết người”, giúp đàn em sau nàymay ra được nới tay hơn “cái từ tâm ấy, cái khổ hạnh ấy, tôi nhìn rằng nếu chẳng phảilà bậc thánh triết thì cũng là của trang chí sĩ nhân nhân”. Trong cuộc đụng độ về tư tưởng và văn hoá giữa Đông và Tây, nói chung ai nấyđều phải thừa nhận ưu thế của văn minh phương Tây hiện đại. Tuy nhiên dư luận của sốđông trí thức cho rằng, dù phải chấp nhận nền văn minh ấy, vẫn không thể vất bỏ hoàntoàn truyền thống văn hoá phương Đông, vẫn phải giữ lấy quốc hồn quốc tuý Annam.Chủ trương tân cựu điều hoà, thổ nạp Á Âu của Phạm Quỳnh được nhiều người tánthưởng. Phan Khôi bèn viết một loạt bài dứt khoát phản đối. Hồi ấy cuộc xung đột tưtưởng này nổ ra xung quanh vấn đề quốc học giữa một bên là Phan Khôi với bên kia làPhạm Quỳnh, Lê Dư, Trịnh Đình Rư… Nguyễn Trọng Thuật nhân đó muốn đứng ra hoàgiải. Ông đọc một bài diễn văn gọi là “Điều đình cái án quốc học”. Lập tức Phan Khôiviết bài “Bất điều đình”(4), cho điều đình là “vô giá trị”, là “tâm lý hèn”, là thuyết trungdung lỗi thời của Khổng Tử, “điều đình là có hại cho tiến bộ”. Phan Khôi cho truyền thống dân tộc ta chẳng có gì đáng giá cả. Ông viết một loạtbài vạch ra những chỗ hèn kém của dân tộc so với văn minh phương Tây. Nào là cườimột cách vô ý thức (“Cái cười của con Rồng cháu Tiên”)(5), nào là không biết quý sáchvở (“Người Việt Nam với sách”)(6), nào là ngôn ngữ nghèo nàn vì tư tưởng tù mù(“Những tiếng xưa dùng mà nay không dùng nữa”)(7), nào là xây dựng thành phố khôngcó quy hoạch gì, thể hiện một dân tộc vô học, thiếu văn hoá (“Cảm tưởng trong khi trảiqua mấy thành phố cũ”)(8), nào là một dân tộc không chân thật “giả dối có tiếng” (Sựngay thật của học giả)(9), nào là sống tuỳ tiện “Cơm vua ngày trời” nên không biết quýthời gian, đeo đồng hồ chỉ để diện cho sang mà thôi (Cái đồng hồ của người ViệtNam)(10), v.v… Đặt vấn đề và cách ăn nói có tính khiêu khích như vậy, lại được tác giả cố tìnhđẩy lên đến mức cực đoan (Phan Khôi quan niệm “đại phàm sự học nhờ ở sự cực đoanmà mới có tiến bộ”), thêm vào đó là cái giọng cả quyết, nói gì cũng như đinh đóng cột,như dao chém đá, càng khiến nhiều người không chịu nổi. Họ cho ông là “hay nóibướng”, “lập dị”, “thích cãi vã”, “kiêu ngạo, tự đắc”, v.v… Ông biết như vậy, nhưng“bỏ ngoài ...