PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH

1- Thời Gian Xem Mạch- Thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận (T. Vấn 17) ghi: “Chẩn mạch thường vào lúc sáng sớm, âm khí chưa động, dương khí chưa tán, chưa ăn uống gì, kinh mạch chưa đầy, lạc mạch điều hòa, khí huyết chưa loạn,do đó, có thể tìm thấy mạch bệnh”. Tuy nhiên, Uông Thạch Sơn, trong ‘Thạch Sơn Y Án đã nhận định rằng: “Nếu gặp bệnh thì bất cứ lúc nào cũng có thể chẩn mạch, không cần chẩn mạch vào lúc sáng sớm mới được”.- Trước khi chẩn mạch, nên để cho người...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH 1- Thời Gian Xem Mạch- Thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận (T. Vấn 17)ghi: “Chẩn mạch thường vào lúc sáng sớm, âm khí chưa động, dương khí chưatán, chưa ăn uống gì, kinh mạch chưa đầy, lạc mạch điều hòa, khí huyết chưaloạn,do đó, có thể tìm thấy mạch bệnh”. Tuy nhiên, Uông Thạch Sơn, trong ‘Thạch Sơn Y Án đã nhận định rằng:“Nếu gặp bệnh thì bất cứ lúc nào cũng có thể chẩn mạch, không cần chẩn mạchvào lúc sáng sớm mới được”. - Trước khi chẩn mạch, nên để cho người bệnh nghỉ 1 lát cho khí huyếtđược điều hòa. - Không nên xem mạch khi người bệnh ăn uống qúa no, đói qúa hoặc mớiuống rượu, đi xa đến mà mệt mỏi... - Ngoài ra, ống tay áo người bệnh quá chật, hoàn cảnh chung quanh ồn ào...cũng có thể ảnh hưởng đến việc chẩn mạch. 2- Tư Thế Lúc Xem Mạch. - Theo sách Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa thì : “Người bệnh nênngồi thẳng thắn, tự nhiên hoặc nằm ngửa, cánh tay nên duỗi ra 2 bên, bàn tay đểngửa cho huyết mạch lưu thông tốt và không ảnh hưởng đến mạch”. Sách Y Tông Kim Giám nêu rõ: ”Người bệnh nằm nghiêng thì cánh tayphía dưới đè lên làm mạch không chạy được. Nếu co tay lại thì bàn tay bị bế tắc,mạch không lưu thông. Nếu để xuôi tay thì máu dồn xuống làm mạch bị ứ trệ, nếugiơ tay lên cao thì khí chạy lên mà mạch nhảy. Nếu co cơ thể lại thì khí bị nén màmạch bị gò bó. Nếu người cử động thì khí bị nhiễu loạn mà mạch chạy nhanh...” Thầy thuốc nên ngồi nghiêng đối với người bệnh, dùng tay trái để chẩnmạch ở tay phải người bệnh và ngược lại dùng tay phải chẩn mạch ở tay trái. 3- Định Hơi ThởThầy thuốc cần ổn định hơi thở, giữ vững tiêu chuẩn: 1hơi thở ra, hít vào tương ứng với 4 lần mạch đập. Sau đó, căn cứ vào tiêu chuẩnnày, tập trung chú ý vào các ngón tay đang đặt trên các bộ vị để thăm dò mạchtượng và số mạch đếm của người bệnh. Do đó, thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận(T.Vấn 17) ghi: “Phương pháp chẩn mạch cốt ở tâm hư tĩnh”. 4- Cách Đặt Tay Chẩn Mạch- Sách Chẩn Gia Khu Yếu trình bày cáchđặt tay xem mạch như sau: “Khi đặt ngón tay xuống, đầu tiên đặt ngón tay giữavào bộ quan (mé trong chỗ xương cao-ngang với lồi xương quay), rồi đặt luôn 2ngón tay 2 (trỏ) và 4 (áp út) phía trước và sau thành 3 bộ mạch. Ngón tay trước(trên) là bộ thốn khẩu, ngón tay sau (dưới) là bộ xích. Nếu cẳng tay người bệnh dàithì đặt ngón tay thưa, nếu cẳng tay ngắn thì đặt các ngón tay khít nhau”. - Sách Trung Y Học Khái Luận nhấn mạnh rằng: “Khi đặt ngón tay (xemmạch) cần phải để đầu ngón tay bằng nhau vì mức độ cảm giác của da ở đầu cácngón tay đang xem mạch không giống (nhạy bén) như nhau... vì vậy, khi cần chẩnmạch, nên dùng chỉ nhĩ (chỗ đầu ngón tay nổi lên như sợi chỉ) để sờ, ấn”. - Sách Mạch Nghĩa Giản Ma giải thích rõ hơn như sau: “Ba ngón tay củangười ta dài ngắn không bằng nhau, vì vậy phải để 3 đầu ngón tay bằng nhau, đốtngón này ngang đốt ngón kia mới có thể chẩn mạch được. Nhưng da thịt đầu 3ngón tay thì ngón trỏ nhạy cảm nhất, ngón giữa da dầy, ngón thứ 4 lại dầy và kémnhậy cảm hơn. Vì vậy, phải dùng cạnh của đầu ngón tay như sợi chỉ, gọi là chỉmục (mắt của ngón tay) ấn lên sống mạch”. - Sách Trung Y Học Khái Luận còn lưu ý rằng: “Điều quan trọng hơn nữalà không nên dựa vào mạch đập ở đầu ngón tay của mình mà nhận lầm với mạchđập của người bệnh, vì ở đầu ngón tay của thầy thuốc cũng có động mạch. Điềunày cần chú ý trên lâm sàng”. Sau khi đặt tay đúng vị trí và đúng phương pháp, thầy thuốc phải biết vậndụng năng lực nặng nhẹ và di chuyển ngón tay để thăm dò mạch tượng. Hoạt Bá Nhân, trong sách Chẩn Gia Khu Yếu nêu rõ: “Chẩn mạch có 3điều chủ yếu là Cử, Án và Tầm. Nhẹ tay sờ mạch gọi là Cử, nặng tay chẩn mạchgọi là Án, không nặng không nhẹ, uyển chuyển tìm kiếm gọi là Tầm”. Hiện nay các nhà nghiên cứu mạch học nghiêng về cách sau: + Sơ (Khinh) Án: Bắt đầu đặt (đụng) ngón tay đến mạch của người bệnh đểchẩn bệnh ở phủ. + Trung Án: Ấn nhẹ tay xuống 1 chút để biết về Vị khí. + Trầm (Trọng) Án: Ấn nặng tay xuống 1 ít để chẩn bệnh ở tạng. Cách chung, khi chẩn (xem) mạch, nên: • Xem chung cả 3 bộ (Tổng Khán) để nhận định về tình hình chung(thường được dùng nhất). • Xem riêng từng bộ phận (Đơn Kháng) để đánh gía riêng từng cơ quan,tạng phủ. Ngoài ra, theo các nhà mạch học thì khi xem mạch còn cần phải chú ý đến3 yếu tố là Vị Khí, Thần và Căn. 1- Vị Khí:• Thiên Bình Nhân Khí Tượng Luận (T. Vấn 18) ghi: “Có Vịkhí thì sống, không có Vị khí thì chết”, vì vậy, mạch lấy Vị khí làm gốc. • Trương Cảnh Nhạc trong chương Mạch Thần (CNT. Thư) đã trình bàyvề Vị khí như sau: Muốn xét diễn tiến của bệnh tốt hoặc xấu nên lấy Vị khí làmchủ. Cách xét này về vị khí như sau: “Thí dụ, hôm nay mạch còn hòa hoãn màngày mai lại Huyền, Cấp thì biết rằng tà ...