Phương pháp hệ thống từ triết học đến nghệ thuật ngôn từ_1

Khái niệm “quan niệm nghệ thuật” của nhiều nhà lý luận, tuy không sai nhưng nhiều lúc mơ hồ, bởi lẽ người ta quá xem nhẹ các mối liên hệ giữa quan niệm nghệ thuật với cấu trúc của một tác phẩm nghệ thuật, với những thành tố của nó
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phương pháp hệ thống từ triết học đến nghệ thuật ngôn từ_1Phương pháp hệ thốngtừ triết học đến nghệ thuật ngôn từ Khái niệm “quan niệm nghệ thuật” của nhiều nhà lý luận, tuy không sai nhưng nhiều lúcmơ hồ, bởi lẽ người ta quá xem nhẹ các mối liên hệ giữa quan niệm nghệ thuật với cấu trúc củamột tác phẩm nghệ thuật, với những thành tố của nó, với những tác phẩm khác nhau của mộttác giả. Nhiều khi họ biến “quan niệm nghệ thuật” thành vị chúa tể định đoạt cuộc đời sáng tạocủa cá nhân nghệ sĩ. Họ quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người ở một mức độ quantrọng quá đỗi lớn lao, khiến cho hiện thực xã hội bị xóa đi một phần rất lớn trong khi chínhhiện thực xã hội là nguồn gốc quyết định cho sáng tạo. Nhưng mặt khác, họ làm như sáng tạovề thế giới và con người không phải do chính nghệ sĩ tự tìm tòi, tái tạo, mà là đã có sẵn ở ngoàitác phẩm, trước khi tác phẩm ra đời, và khi nó đã được thể hiện ở tác phẩm thì đó là nhân tốquyết định giá trị và tầm quan trọng của tác phẩm! Thực ra, chẳng bao giờ có sẵn một quanniệm sáng tạo nghệ thuật ở đâu đó mà nghệ sĩ chỉ nhặt lấy là xong. Nếu chỉ như vậy thì anh tachỉ là một gã sao chép mờ nhạt, một người thợ vụng về chứ không thể là một tác giả củanhững khái quát nghệ thuật độc đáo của những giá trị thẩm mỹ xuất sắc. Nghệ sĩ bậc thầykhông phải là người khéo léo minh họa những quan niệm có sẵn, mà là người có khả năng tựmình tìm ra một hồi quang đầy chân thật, đầy sức mạnh của hiện thực, làm nổi rõ nhữngphương diện mới và những con đường phát triển mới. Trong khi công nhận những yếu tố chủ yếu của các hệ thống thẩm mỹ, cần nhấn mạnh:không được tuyệt đối hóa chúng. Hơn nữa, không được xem các hệ thống đã là những hệ thốngkhép kín. Không phải chỉ có vấn đề tác phẩm của tác giả, các trào lưu nghệ thuật mà còn cóvấn đề chúng thực hiện một chức năng xã hội và thẩm mỹ tích cực. Mặt cần nhấn mạnh ở đâylà liều lượng sự liên kết nội tại của các thành tố khác nhau của tác phẩm, mỗi thành tố là một hệthống thẩm mỹ riêng, và những thành tố chủ yếu có tính biệt lập tương đối của chúng. Mỗi tácphẩm là một thực tể lý tưởng và các thành tố của nó liên kết trong sự thống nhất ở mức độ hàihòa cao nhất. Dĩ nhiên, mọi nghệ sĩ chân chính luôn chú trọng sao cho tác phẩm của mình cóđược một toàn vẹn nội tại, một thống nhất sâu sắc, tức là phải thể hiện sự phong phú của hiệnthực và những xung đột một cách lôgic trong hiện thực. Chính việc vật chất hóa cái đa phứcđầy mâu thuẫn của hiện thực sẽ làm cho sự thống nhất và sự toàn vẹn của tác phẩm trở thànhnhững nhân tố năng động. Sự độc lập tương đối của các thành tố chủ yếu, của một số bộ phậncủa tác phẩm đã biểu thị đặc biệt rõ rệt khi tác phẩm triển khai theo những đường song hành,khi tác giả đưa thêm những câu chuyện, những hồi, những đoạn vào tác phẩm, hoặc khi tác giảlàm nổi bật lên hàng đầu nhân vật của tác phẩm. Việc dẫn dắt những tuyến sự việc song hànhvà đan chéo là hiện tượng thông thường trong nghệ thuật; chúng ta có thể thấy một số bộ phậnđã có sự tương đối độc lập như thế nào khi xuất hiện trong tác phẩm những yếu tố ly tâm, thìđiều thú vị không phải ở chỗ mức độ tương đối biệt lập của chúng, mà ở chỗ âm điệu do chúngbiểu đạt. Sự giàu có bên trong, sự đa phức về âm điệu hàm chứa trong tác phẩm, vốn có tầmquan trọng lớn lao khi tác phẩm được vận động trong xã hội. Cần thấy rõ rằng, tính chất củacác thành tố thuộc một hệ thống thẩm mỹ, trong một chừng mực lớn, cũng quyết định trướcnhững đặc điểm của những “tái hòa hợp” liên tiếp xảy ra trong suốt diễn biến tồn tại lịch sử củahệ thống đó. Các thành tố hoặc các bộ phận khác nhau của tác phẩm có được sự biệt lập tương đốikhông phải chỉ ở cấu trúc ly tâm, mà cả khi tự sự tập trung vào một trong số các nhân vật chủchốt. Do chỗ các nhân vật đều nằm ở nguyên điểm của hành động, việc làm nổi rõ lôgic củacác tính cách mang một ý nghĩa đặc biệt đối với việc thực hiện “siêu mục tiêu” của các tácphẩm. Những nhân vật đó được làm nổi rõ không chỉ trên bình diện cấu trúc và cấu tạo mà cảtrên bình diện ngữ nghĩa. Việc tuyệt đối hóa những yếu tố chủ chốt của tác phẩm thường dẫn đến sai lầm vềnhững liên hệ cấu trúc nội tại chủ yếu vốn không chỉ liên quan đến vị trí và vai trò của nhữngkhái quát nghệ thuật trong lòng một hệ thống thẩm mỹ duy nhất. Các liên hệ giữa văn phongvới phương pháp sáng tạo thường tỏ ra rất cơ động và gián tiếp. Điều này không có gì lạ khi taxem xét tác phẩm, trào lưu văn học như là một đơn vị năng động và một tương tác của nhiềuthành tố. Quả là quá giản đơn khi ta xem một hiện tượng nghệ thuật trong tổng thể của nó làxuất phát từ một hạt nhân nào đấy, có năng lực tạo ra cái khối lượng to lớn các yếu tố tạo thànhnó và rồi cung cấp năng lượng cho nó. Như vậy là quên mất những thành tố chủ yếu của nóvốn trước hết nhờ vào hiện tượng, đồng thời, các quan hệ chức năng của nghệ thuật vốn nằmtrong lòng của hệ thống thẩm mỹ. Các nhà nghiên cứu khẳng định rằng, ta kh ...