Phương pháp hình thành kỹ năng khai thác sách giáo khoa Địa lý cho học sinh trung học phổ thông

Bài viết vận dụng lý luận dạy học địa lý của các nhà sư phạm lão thành và để đáp ứng với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học địa lý ở THPT, chúng tôi áp dụng phương pháp hình thành kỹ năng khai thác sách giáo khoa Địa lý cho học sinh THPT.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phương pháp hình thành kỹ năng khai thác sách giáo khoa Địa lý cho học sinh trung học phổ thôngNghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH KỸ NĂNG KHAI THÁC SÁCH GIÁO KHOA ðỊA LÝ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÙI VĂN DIỀN Trường THPT Cẩm Xuyên, Hà TĩnhI. ðẶT VẤN ðỀ Trong quá trình dạy học ðịa lý, các phương tiện dạy học ðịa lý ñều ñược giáoviên sử dụng với hai chức năng chính: minh họa và làm nguồn tri thức. Nhưng chứcnăng làm nguồn tri thức có ý nghĩa cực kỳ quan trọng và ñặc biệt quan trọng ñối vớiviệc ñổi mới phương pháp dạy học ñịa lý: lấy học sinh làm trung tâm. Theo giáo sư Nguyễn Dược thì có 3 phương thức hình thành kỹ năng khai tháctri thức ñịa lý cho học sinh: - Dạy có quy củ các bài thực hành trên lớp. - Hình thành kỹ năng ñịa lý bằng con ñường thực tiễn, làm theo mẫu của giáoviên trong quá trình dạy trên lớp. - Ra các bài tập về kỹ năng sau bài học. Các tri thức ñịa lý lại nằm chủ yếu ở trong sách giáo khoa ñịa lý từ lớp 10 ñếnlớp 12 bao gồm cả kênh chữ và kênh hình. Kênh hình ở sách giáo khoa ñịa lýthường là bản ñồ, lược ñồ, sơ ñồ và biểu ñồ. Kênh chữ gồm có phần lý thuyết và cácbảng thống kê. Hướng dẫn học sinh khai thác các nguồn tri thức ñịa lý là vấn ñề cơbản nhất của việc ñổi mới phương pháp dạy học ñịa lý hiện nay. ðó là phương pháplấy học sinh làm trung tâm. Hướng dẫn học sinh khai thác sách giáo khoa ñịa lý cónghĩa là hướng dẫn học sinh tìm tòi, phát hiện ra những tri thức mới ẩn tàng trongsách giáo khoa. Vận dụng lý luận dạy học ñịa lý của các nhà sư phạm lão thành và ñể ñáp ứng vớiyêu cầu ñổi mới phương pháp dạy học ñịa lý ở THPT, chúng tôi áp dụng phương pháphình thành kỹ năng khai thác sách giáo khoa ñịa lý cho học sinh THPT.II. NỘI DUNG THAM LUẬN Sách giáo khoa ðịa lý THPT gồm có Kênh chữ và Kênh hình.1. Khai thác tri thức từ kênh chữ: - ðặt các câu hỏi theo yêu cầu, mục ñích của tiết dạy ñể học sinh căn cứ vàonguồn tri thức ở SGK tìm ra lời giải ñáp, phương pháp này làm học sinh luôn luônphải ñộng não, tìm tòi, phát hiện tri thức. Ví dụ: Khi dạy bài Kết cấu xã hội dân số, sự phân bố dân cư ở chươngtrình ðịa lý lớp 10. Chúng tôi ñặt những câu hỏi sau: 327Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển Phần I: Kết cấu xã hội - dân số. + Kết cấu xã hội dân số bao gồm những mặt nào? + Thế nào là dân số lao ñộng? Dân số phụ thuộc? + Tỷ lệ 2 loại dân số ñó như thế nào ở trên Thế giới và Việt Nam hiện nay? + Vì sao ở các nước ñang phát triển, tỷ lệ lao ñộng rất dồi dào nhưng chưa sửdụng hết. Phần II: Sự phân bố dân cư: + Thế nào là phân bố dân cư? + Dựa vào lược ñồ mật ñộ dân số Thế giới (trang 30 SGK) hãy nêu ñặc ñiểmphân bố dân cư hiện nay trên Thế giới? - Thế nào là mật ñộ dân số? - Dùng mật ñộ dân số ñể làm gì? Riêng 2 câu hỏi sau chính là những câu hỏi rèn luyện kỹ năng thực hành chohọc sinh. - Căn cứ vào nguồn tri thức hiện có ở SGK và yêu cầu, mục ñích tiết học nêuthành một số vấn ñề ghi lên bảng (hoặc chuẩn bị sẵn ở các bảng ở nhà) rồi cho họcsinh làm việc với nguồn tri thức trên bảng, giáo viên kiểm tra việc khai thác tri thứccủa học sinh, bổ sung và xác nhận kết quả (phương pháp này giống phương phápnêu vấn ñề). Ví dụ: Dạy bài: ẤN ðỘ (tiết 48 - ðịa lý 11). Phần I: Giáo viên ghi lên bảng các mục sau: 1) Lãnh thổ ẤN ðỘ có 2 bộ phận Bắc và Nam. Hai bộ phận Bắc và Nam của Ấn ðộ khác nhau ở chỗ nào? (về ñặc ñiểm tự nhiên). Em hãy chứng minh sự khác nhau ñó? Học sinh tìm nguồn tri thức ở SGK và khái quát ñược 2 bộ phận khác nhau củaẤn ðộ: Phía Bắc: Lưu vực 2 sông lớn Ấn - Hằng: ñất ñai màu mỡ, khí hậu nhiệt ñớigió mùa → trồng cây lương thực thuận lợi nhất của Ấn ðộ. Phía Nam: Cao nguyên ðê Can khô hạn, ít có giá trị nông nghiệp. Bờ Tây vàðông cao nguyên có 2 dãy núi thấp nhô cao, ñổ dốc xuống Ấn ðộ Dương, ñó là cácdãy núi thấp Gát Tây và Gát ðông. Dọc bờ biển có những ñồng bằng nhỏ hẹp nhưngmàu mỡ. 2) Gió mùa Tây Nam có vai trò rất lớn ñối với khí hậu Ấn ðộ. a) Gió Mùa Tây Nam tạo 2 vùng khí hậu khác nhau ở Ấn ðộ. - Vùng khí hậu ẩm ướt- Vùng khí hậu khô hạn - Sườn núi Gát Tây, Gát ðông- Tây Bắc.328Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý - Hạ lưu sông Hằng- Giữa cao nguyên ðê Can. - Lưu vực sông Ấn. Giải thích vì sao có 2 vùng khí hậu ở Ấn ðộ? Do vai trò của gió Tây Nam và chịu ảnh hưởng sâu sắc của vị trí ñịa lý, ñịahình: những vùng ít mưa ở Ấn ðộ có vùng do vị trí nên không chịu ảnh hưởng củagió Tây Nam (vùng Tây Bắc và lưu vực sông Ấn) do ñịa hình ngăn gió Tây Nam(giữa cao nguyên ðê Can). b) Gió Tây Nam làm cho sinh hoạt và sản xuất của dân cư Ấn ðộ tuân theonhịp ñiệu mùa. Học sinh lấy ví dụ chứng minh? Gió Tây Nam ñến sớm: ðược mùa. Gió Tây Nam ñến muộn: Mất mùa (Vì sao mất mùa?)2. Khai thác tri thức từ kênh hình: Dựa vào lược ñồ, biểu ñồ, sơ ñồ trong SGK ñể hướng dẫn học sinh khai tháctri thức. Vấn ñề rèn luyện kỹ năng, ñọc phân tích, nhận xét bản ñồ, lược ñồ, học theosơ ñồ. Vẽ và ñọc, phân tích, nhận xét biểu ñồ... ñã ñược các tác giả như Nguyễn ViếtThịnh, Lê Thông, Mai Xuân San, Phí Công Việt, ðỗ Ngọc Tiến v.v... trình bày ởnhiều ñầu sách khác nhau ñã ñược xuất bản. Riêng rèn luyện kỹ năng khai thác trithức ñịa lý cho học sinh ñã ñược Giáo sư Nguyễn Dược trình bày ngắn gọn, dễ hiểu.Trong cuốn Lý luận dạy học ðịa lý phần ñại cương - NXB ðại học Quốc gia Hà Nộiin lần thứ 2 - 1998). Nhưng rèn luyện kỹ năng khai thác tri thức ðịa lý từ bản ñồ,lược ñồ, biểu ñồ, sơ ñồ cho từng bài giảng cụ thể thì chưa thấy các tác ...