PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC PHẦN 1

CHƯƠNG I KHOA HỌC, KỸ THUẬT VÀ CÔNG NGHỆĐể có cơ sở bàn về nghiên cứu khoa học, trước hết cần xem xét các khía cạnh rất đa rạng và phong phú trong khái niệm hiện đại về khoa học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC PHẦN 1 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Nguyễn Văn Hộ - Nguyễn Đăng BìnhPHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC (Tài liệu dùng cho các lớp cao học thạc sĩ) THÁI NGUYÊN - 2004 Bài mở đầu ĐỐI TƯỢNG VÀ Ý NGHĨA CỦA PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC I. Đối tượng và nội dung nghiên cứu của phương pháp luận nghiên cứukhoa học: Trước đây, hầu như chỉ có triết học mới dành mối quan tâm nghiên cứu vềkhoa học như một phạm trù triết học nhằm giải thích nguồn gốc của khoa học,các tuy luật nội tại của khoa học, quan hệ giữa khoa học với khách thể mà khoahọc nghiên cứu, quan hệ giữa khoa học với các hình thái xã hội. Đã có một thờitriết học lược coi là khoa học của các khoa học. Ngày nay, với sự phát triển nhưvũ bão của khoa học công nghệ, khoa học đã trở thành bộ máy khổng lồ đangnghiên cứu, khám phá tất cả các góc cạnh của thế giới. Kết quả nghiên cứu đãtạo ra một hệ thống tri thức đồ sộ và mở ra kỷ nguyên bùng nổ thông tin. Nhữngkhám phá mới của khoa học đã làm thay đổi nhiều quan niệm truyền thống trongsản xuất vật chất và trong đời sống tinh thần của xã hội. Về mặt này, khoa họckhông chỉ được xem xét trong quan hệ với khách thể mà khoa học nghiên cứu,mà còn được xem xét trong quan hệ qua lại với hệ thống chính trị, kinh tế và xãhội. Trước sự phát triển nhanh chóng ấy của khoa học và công nghệ, đến phầnmình, bản thân khoa học cũng cần được nghiên cứu một cách khoa học. Mộtmặt, phải tổng kết thực tiễn hoạt động nghiên cứu khoa học, phân loại và hệthống hoá toàn bộ những tri thức đã nhận thức được. Mặt khác, phải khái quátnhững lý thuyết về cơ chế và phương pháp sáng tạo khoa học, cũng như tìm tòicác biện pháp tổ chức, quản lý tốt quá trình nghiên cứu khoa học. Như vậy là,chính khoa học đã trở thành đối tượng nghiên cứu. Theo hướng đó, trong hơn hai nghìn bộ môn khoa học hiện đại, có một sốbộ môn đã đề cập khá sâu sắc tới nhiều khía cạnh khác nhau của khoa học vàhoạt động nghiên cứu khoa học như: Lịch sử khoa học, tâm lý học sáng tạo, xãhội học khoa học, kinh tế học khoa học, tổ chức và quản lý khoa học .v.v...Chúng ta có thể kể đến các bộ môn quan trọng sau đây: Bộ môn thứ nhất là Triết học. Triết học nghiên cứu tổng kết tất cả các thànhtựu của khoa học, dựa trên đó đã khái quát các qui luật nhận thức chung của loàingười. Hệ thống quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử đã trở thànhthế giới quan, là cơ sở phương pháp luận chung cho mọi quá trình nhận thức, 2hướng dẫn các nhà khai học trên con đường tìm tòi sáng tạo. Bộ môn thứ hai là Lịch sử phát triển khoa học tư nhiên và kỹ thuật đã tổngkết thực tiễn nghiên cứu khoa học Tự nhiên và Kỹ thuật trong lịch sử thế giới,cho chúng ta bức tranh chung về quá trình phát triển khoa học, nhờ đó mà ta cóthể phát hiện ra các qui luật, các xu hướng phát triển khoa học hiện đại. Bộ môn thứ ba là Khoa học luận (Epistomology): Khoa học luận là bộ mônkhoa học Nghiên cứu tổng hợp và tổng kết về mặt lý luận, kinh nghiệm hoạtđộng của các hệ khoa học, phẩm dự báo chính sách khoa học - kỹ thuật, củng cốtiềm lực khoa học và nâng hiệu suất của quá trình khoa học, thông qua các biệnpháp tác động về mặt tổ chức và xã hội. Đôbrôv G.M. Khoa học về khoa học.NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội 1976.Tr.31). Đối tượng của Khoa học luận là bản thân khoa học được xem như một hệthống nhất thế. Phương pháp nghiên cứu của Khoa học luận là phân tích và tổnghợp lý luận và thực tiễn hoạt động của các hệ khoa học. Khoa học học luận là bộmôn khoa học có ý nghĩa to lớn đối với công tác tổ chức, quản lý và điều hànhcác hoạt động nghiên cứu khoa học. Bộ môn thứ tư đặc biệt quan trọng là Phương pháp luận nghiên cứu khoahọc. Phương pháp là một hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ những trithức về các quy luật khách quan dùng để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạtđộng thực tiễn nhằm thực hiện mục tiêu đã xác định. Các phương pháp nhận thức khoa học hiện đại rất đa dạng và cách phânloại chúng cũng rất khác nhau. Cách thường gặp hơn cả là dựa vào phạm vi tácđộng của các quy luật khách quan đã được nhận thức và được khái quát dướihình thức lý luận, từ đó hình thành hệ thống các nguyên tắc điều chỉnh hoạtđộng của chủ thể. Theo cách phân loại này, các phương pháp được chia ra thànhphương pháp riêng, phương pháp chung và phương pháp phổ biến. Phương phápriêng chỉ thích hợp cho từng bộ môn khoa học (phương pháp sinh vật học,phương pháp hoá học, phương pháp xã hội học). Phương pháp chung được sửdụng cho nhiều ngành khoa học khác nhau (các phương pháp quan sát, thínghiệm, phương pháp mô hình hoá, phương pháp tối ưu hoá, phương pháp quyhoạch hoá thực nghiệm). Phương pháp phổ biến thích hợp cho mọi ngành khoahọc khác nhau cùng nhà đối với mọi lĩnh vực trong hoạt động thực tiễn. Phươngpháp biện chứng chính là phương pháp phổ biến và đáp ứng đầy đủ các yêu cầucủa khoa học hiện đại. 3 Phương pháp luận (Methodology) là học thuyết hay lý luận về phươngpháp. Đó là hệ thống những quan điểm (nguyên lý) chỉ đạo, xây dựng cácnguyên tắc hợp thành phương pháp, xác định phạm vi, khả năng áp dụng chúngcó hiệu quả. Trong đó quan trọng nhất là các nguyên ly có quan hệ trực tiếp vớithế giới quan, có tác dụng định hướng việc xác định phương hướng nghiên cứu,tìm tòi, lựa chọn và vận dụng phương pháp. Phương pháp và phương pháp luậnlà khác nhau. Phương pháp là phạm trù rất rộng, cho liên phạm vi bao quát của phươngpháp luận rất lớn. Phương pháp luận nghiên cứu khoa học đặt ra cho mình hàngloạt những nhiệm vụ quan trọng sau đây: + Nghiên cứu làm sáng tỏ bản chất của khoa học và hoạt động nghiên cứukhoa học, tổng kết các quy luật phát triển của khoa học hiện đại. + Nghiên cứu làm sáng tỏ cơ chế tư duy sáng tạo trong ...