Quá trình ban hành và hoàn thiện pháp luật về phòng chống rửa tiền của Liên bang Nga và một số gợi ý cho Việt Nam

Trước tình hình tội phạm rửa tiền ngày càng gia tăng, năm 1997, Liên bang Nga đã tội phạm hóa hành vi rửa tiền trong Luật hình sự. Năm 2001, trong bối cảnh đẩy mạnh hoạt động đấu tranh phòng chống rửa tiền (PCRT) trên phạm vi toàn cầu, cùng với những khó khăn gặp phải trong thực tiễn đấu tranh PCRT trong nước, Liên bang Nga đã tiến hành sửa đổi lần thứ nhất các quy định về PCRT, đồng thời xây dựng Luật PCRT, sơ bộ hình thành hệ thống pháp luật nền tảng trong lĩnh vực...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quá trình ban hành và hoàn thiện pháp luật về phòng chống rửa tiền của Liên bang Nga và một số gợi ý cho Việt Nam Quá trình ban hành và hoàn thiện pháp luật về phòng chống rửa tiền của Liên bang Nga và một số gợi ý cho Việt Nam Trước tình hình tội phạm rửa tiền ngày càng gia tăng, năm 1997, Liên bang Nga đã tội phạm hóa hành vi rửa tiền trong Luật hình sự. Năm 2001, trong bối cảnh đẩy mạnh hoạt động đấu tranh phòng chống rửa tiền (PCRT) trên phạm vi toàn cầu, cùng với những khó khăn gặp phải trong thực tiễn đấu tranh PCRT trong nước, Liên bang Nga đã tiến hành sửa đổi lần thứ nhất các quy định về PCRT, đồng thời xây dựng Luật PCRT, sơ bộ hình thành hệ thống pháp luật nền tảng trong lĩnh vực này. Tiếp theo đó, các năm 2002, 2004 và 2008, theo yêu cầu của các công ước quốc tế về chống rửa tiền và tình hình cụ thể trong nước, Liên bang Nga lần lượt sửa đổi, bổ sung các quy định mới về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, hướng tới phát triển một chế độ pháp luật chỉnh thể về loại tội phạm này. 1. Quá trình ban hành và sửa đổi các quy định về PCRT trong pháp luật Liên bang Nga 1.1. Quy định về tội phạm rửa tiền trong Bộ luật Hình sự Liên bang Nga Điều 174, Bộ luật Hình sự Liên bang Nga (sau đây gọi tắt là BLHS Nga) năm 1997 quy định tội rửa tiền, với tên gọi là: Hợp pháp hóa (tẩy rửa) tiền hoặc tài sản có được một cách bất hợp pháp, quy định hành vi “tiến hành các nghiệp vụ tài chính và các giao dịch khác liên quan đến tiền, tài sản có được một cách bất hợp pháp, cũng như sử dụng tiền, tài sản đó vào việc tiến hành các hoạt động kinh doanh hoặc hoạt động kinh tế khác” là hành vi phạm tội. Hình phạt áp dụng đối với tội danh này mức thấp nhất là phạt tiền từ 500 lần đến 700 lần mức lương, mức thu nhập tối thiểu hoặc thu nhập khác của người bị kết án trong thời gian từ 5 đến 7 tháng và cao nhất là mười năm tù giam1[1]. Mặc dù hành vi rửa tiền bước đầu đã được tội phạm hóa trong BLHS, nhưng việc áp dụng luật trong thực tiễn đã gặp phải nhiều khó khăn. Thứ nhất, điều luật không chỉ rõ đối tượng tác động của tội phạm là tiền, tài sản do phạm tội mà có, mà chỉ quy định chung là tiền, tài sản có được một cách phi pháp. Thứ hai, hàm ý của các thuật ngữ nghiệp vụ tài chính hoặc các giao dịch khác cũng không được định nghĩa và giải thích rõ ràng. Những khiếm khuyết này làm cho điều luật không bao hàm được một số lượng lớn hành vi rửa tiền đang xảy ra ở Nga hoặc có khả năng xuất hiện trong quá trình chuyển đổi kinh tế, dẫn đến việc thực thi điều luật không chỉ kém hiệu quả mà còn không phù hợp2[2]. Trước tình hình đó, Duma Quốc gia Nga3[3] đã nỗ lực đưa ra một chế định pháp luật mang tính tổng hợp về chống rửa tiền. Tháng 7/1999, Hội đồng Liên bang và Duma Quốc gia Nga tiến hành hiệp thương, đàm phán và thông qua Dự luật PCRT. Tuy nhiên, sau khi Dự luật được Quốc hội Liên bang thông qua, Tổng thống Nga Yeltsin đã sử dụng quyền phủ quyết của mình, phủ quyết đạo luật trên trước khi nó có hiệu lực, vì cho rằng: “Đạo luật về chống rửa tiền vừa được thông qua đã mâu thuẫn với nghĩa vụ quốc tế của Liên bang Nga theo Công ước của Liên minh Châu Âu về chống rửa tiền mà Nga là thành viên từ năm 1999, cũng như các quy định về bảo hộ quyền tự do lưu thông hàng hóa, dịch vụ và bảo vệ quyền tài sản được quy định trong Hiến pháp Liên bang Nga”4[4]. 1.2. Bối cảnh ra đời các quy định mới về PCRT Năm 2000, Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF)5[5] lo ngại với tình trạng khống chế không hiệu quả hoạt động rửa tiền ở Nga, cho rằng Liên bang Nga còn thiếu một hệ thống pháp luật hoàn thiện về chống rửa tiền. Theo FATF, các quy định cụ thể về chống rửa tiền của Liên bang Nga chưa thực sự phù hợp với các chuẩn mực quốc tế, nhất là không có các cơ chế PCRT như: quy định về nghĩa vụ nhận biết khách hàng, chế độ báo cáo các giao dịch đáng ngờ của các tổ chức tài chính; thiết lập đơn vị tình báo tài chính (FIU) vận hành một cách toàn diện trên phạm vi quốc gia; thiết lập hữu hiệu một trình tự cung cấp kịp thời các chứng cứ trong hợp tác quốc tế về chống rửa tiền. Với những nhận định trên, FATF đã đưa Nga vào danh sách 15 quốc gia “không có hệ thống biện pháp ngăn ngừa và chống rửa tiền hữu hiệu” (NCCT)6[6], đồng thời khuyến nghị các tổ chức quốc tế, các công ty của các quốc gia, các tổ chức tài chính áp dụng các biện pháp phòng bị cần thiết khi có các giao dịch liên quan tới 15 quốc gia nói trên. FATF dự định sẽ tiến thêm một bước, áp dụng các biện pháp đối kháng thích hợp, trong trường hợp nước Nga sau tháng 9/2001 không thể giải quyết các vấn đề còn tồn tại7[7]. Các biện pháp nói trên đã dẫn đến những khó khăn cho công dân và pháp nhân Nga trong tiến hành các hoạt động kinh doanh và mở các tài khoản giao dịch ở các nước công nghiệp chủ yếu. Mặt khác, chế độ tài chính thiếu hoàn thiện và không ổn định của nước Nga thời kỳ này cũng ảnh hưởng không nhỏ đến lòng tin của các nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường Nga. Đồng thời, việc bị đưa vào danh sách các quốc gia “không có hệ thống biện pháp ngăn ngừa và chống rửa tiền hữu hiệu” đã ảnh hưởng đến vị thế chính trị của nước Nga trên trường quốc tế8[8]. Áp lực về các biện pháp đối kháng của FATF và những ảnh hưởng tiêu cực đến Liên bang Nga, đã khiến cho tổng thống Nga Putin phải áp dụng một loạt các biện pháp sửa đổi, trong đó quan trọng nhất là sửa đổi các quy định trong Điều 174 BLHS Nga về hành vi rửa tiền, đồng thời thông qua Luật PCRT. Nội dung các quy định mới về PCRT mà Duma Quốc gia đệ trình ban đầu, tháng 7/1999, đã đạt được sự nhất trí của tổng thống. Tuy nhiên, các quy định này bị giới thương nghiệp Nga, đặc biệt là giới kinh doanh bất động sản kịch liệt chỉ trích và phản đối. Tại Quốc hội liên bang cũng gặp phải rất nhiều sức cản, thậm chí bị cự tuyệt bản dự thảo sửa đổi lần thứ nhất9[9]. Tuy nhiên, Duma Quốc gia Nga kiên trì cho rằng: việc hoàn thiện các quy định hiện hành và xây dựng hệ thống quy định mới về PCRT là vô cùng quan trọng, bởi vì nó đặt ra cơ sở pháp luật cho việc thiết lập chế độ ...